Fréttablaðið - 09.05.2009, Blaðsíða 28

28 9. maí 2009 LAUGARDAGUR
M
itt happ í líf-
inu var að enda
hér á Sogni,
það hefur bein-
línis bjargað
lífi mínu.“ Sá
sem svo mælir er ungur sjúkling-
ur á Sogni sem hefur verið þar í
um það bil ár. Síðan í janúar 2006
hefur hann einungis verið þrjá
mánuði frjáls. Hann sat á Litla-
Hrauni og fannst vistin þar hel-
víti líkust. Eftir grófa líkamsár-
ás var hann dæmdur til vistar að
Sogni. Þar segist hann hafa tæki-
færi til að byggja líf sitt upp, öfugt
við Litla-Hraun. Þaðan komi menn
út verri en þeir fóru inn. Sjúkling-
urinn hefur blómstrað á Sogni og
fengið að nýta tölvuþekkingu sína,
líkt og síðar er komið að.
Að Sogni hefur verið starfrækt
réttargeðdeild síðan árið 1992.
Þar áður voru engin úrræði hér
á landi fyrir þá afbrotamenn sem
voru veikir á geði og ýmist þurfti
að vista þá erlendis eða hreinlega
í fangelsum hér heima. Pláss er
fyrir sjö sjúklinga að Sogni og er
hvert pláss nýtt. Húsið var upp-
haflega reist sem barnaheimili
en síðan var því breytt í meðferð-
arstöð á vegum SÁÁ. Húsið hent-
ar því kannski ekki endilega sem
réttargeðdeild, en starfsfólk reyn-
ir að gera sitt best.
„Við kvörtum ekki,“ segir
Fann ey Björg Karlsdóttir iðju-
þjálfi. „Það er þó ýmislegt sem
betur mætti fara hér. Helst vant-
ar okkur aðstöðu til að sjúkling-
arnir geti tekið þátt í matseld og
venjulegum eldhússtörfum. Það
getur verið ansi bratt fyrir marga
að fara út í lífið og þurfa að standa
á eigin fótum. Hér er allt í föstum
skorðum og menn fá matinn sinn á
ákveðnum tíma. Úti í samfélaginu
þurfa þeir að sjá um sig sjálfir, þó
að við höfum oft eftirlit með þeim
fyrsta kastið.“
Sjúkrastofnun
Meðaldvalartími að Sogni er um
þrjú ár, en dvöl þar er ekki bundin
tíma. Margir dvelja þó lengur þar
og sá sem lengst hefur verið hefur
dvalið á Sogni í 17 ár. Starfsfólkið
segir að það helgist fyrst og fremst
af því að ekki eru til önnur með-
ferðarúrræði fyrir hann.
Á Sogni dvelja bæði sakhæfir og
ósakhæfir einstaklingar, en allir
eiga það sameiginlegt að hafa fram-
ið glæp. Þeir fá viðeigandi meðferð
og læra smátt og smátt að byggja
lífið upp á ný og fóta sig í samfé-
lagi manna.
Þegar einstaklingur er talinn
hæfur til þess fer mál hans fyrir
héraðsdóm. Tveir lögfræðingar og
einn geðlæknir meta hvort með-
ferð sé lokið og hægt sé að sleppa
viðkomandi. Stundum er það gert
með kvöð um eftirlit í ákveðinn
tíma, en það er einstaklingsbund-
ið. Og stundum hafnar dómurinn
beiðninni og viðkomandi fer aftur
inn á Sogn. Það þarf því með öðrum
orðum að dæma menn út af Sogni.
Sogn er sjúkrastofnun og þeir
sem þar eru undirgangast meðferð.
Stofnunin tilheyrði áður Heilbrigð-
isstofnun Suðurlands, en frá og með
1. apríl heyrir stofnunin undir geð-
deild Landspítalans. Sjúklingarn-
ir fá þau lyf sem þeir þarfnast og
undirgangast fjölbreytt meðferð-
arúrræði.
Fjölbreytt iðja
Vistmenn á Sogni taka þátt í fjöl-
breyttri iðju fyrir utan hina eig-
inlegu læknismeðferð. Fyrir utan
tölvuverkefnið, sem getið er sér-
staklega hér til hliðar, má nefna
listmálun og ýmsar hannyrðir. Þá
taka vistmenn fullan þátt í umhirðu
lóðarinnar, klippa runna, slá gras
og hugsa um garðinn. Gróðurhús
er á staðnum og þar eru ræktaðar
matjurtir sem síðan eru færðar í
matjurtagarðinn.
„Hér er nóg að gera ef þú vilt
gera eitthvað,“ segir vistmaður-
inn. Sjúklingarnir hafa færi á að
sýna frumkvæði í því sem þeir
vilja gera, líkt og tölvuverkefnið
er gott dæmi um. Þá má nefna að
þeir sýndu því áhuga að spila golf
og gengu þá sjálfir í að koma sér
upp golfvelli á túninu. Vissulega
verða þar ekki haldin Íslandsmót,
en völlurinn er gott dæmi um þá
sjálfsbjargarviðleitni sem leitast
er við að rækta hjá þeim.
Staðurinn er með smárútu og
reglulega er reynt að fara með
sjúklingana, þá sem treysta sér
til þess, í lengri ferðir. „Við förum
reglulega að Þingvöllum, líklega
eins og flestir Íslendingar, höfum
farið að Skógum að Geysi og í Sel-
vog, svo dæmi séu nefnd,“ segir
Drífa Eysteinsdóttir starfsmaður.
Þá nefnir hún sérlega ánægjulega
heimsókn að Sólheimum.
„Síðan förum við náttúrlega
reglulega í búðarferðir og lyftum
okkur líka upp og förum í sund, bíó
eða leikhús. Við fórum til dæmis
að sjá Ladda. Auðvitað eru okkur
skorður settar og við getum ekki
farið hvert sem er með sjúkling-
ana. Þá eru gæslumenn með í för.
Sjúklingarnir reyna hins vegar
allir að koma með, því þetta er til-
breyting í hversdagsleikanum.“
Þegar Sogn færðist undir Land-
spítalann færði Heilbrigðisstofn-
un Suðurlands vistmönnum að gjöf
flatskjá og leikjatölvu. Eitt af því
sem menn gera sér til dundurs að
Sogni er að fara í Singstar-leikinn,
sem er keppni í söng. Ekki eru þó
allir tilbúnir í slíkt, enda er maður
óvíða berskjaldaðri en með míkra-
fón í hönd. „Maður verður samt
Þetta hefur orðið til þess að ég hef fengið áhuga á að
hjálpa veikum einstaklingum í framtíðinni. Ég hef reynt
ýmislegt sjálfur og gæti gefið af mér til annarra.
FRAMHALD Á SÍÐU 30
Mín lukka að lenda á Sogni
Á réttargeðdeildinni að Sogni í Ölfusi er unnið mikilvægt starf með afbrotamönnum sem eiga við geðræna sjúkdóma að stríða.
Þar eru bæði sak- og ósakhæfir afbrotamenn sem reyna að púsla lífi sínu saman áður en haldið er út í samfélagið á ný. Kolbeinn
Óttarsson Proppé blaðamaður og Stefán Karlsson ljósmyndari kíktu í heimsókn að Sogni og kynntu sér starfsemina þar.
VEGVÍSIR Á Sogni læra vistmenn að fóta sig aftur í lífinu og þeim vísað á rétta braut. Þeir sem þar lenda eru dæmdir þangað inn og þegar þeir eru taldir hæfir eru þeir dæmdir aftur út í samfélagið.
„Ég er veikur af sjúkdómi sem ég losna alls ekki við og
það er að hekla. Ég er búinn að hekla húfur á hálfa þjóð-
ina,“ segir einn vistmannanna. Hann á forláta húfusafn af
þéttriðnum húfum í öllum regnbogans litum. Og félagar
hans eru ánægðir með húfurnar sem hann hefur gefið
þeim.
Hann segist ekki aðeins gefa af sér með húfunum,
hann styðji ýmis góðgerðasamtök. „Mér finnst gott að
styðja og styrkja og hefur alltaf þótt.“
Heklarinn er einnig mikill bíla- og tækjaáhugamaður
og í herbergi hans er að finna fjöldann allan af blöðum
um það áhugamál hans. Þrátt fyrir áhugann hefur honum
ekki tekist að seðja hann með mörgum bílferðum. Hann
segist enda búa við annan sjúkdóm einnig; hann sé svo
heiftarlega bílveikur. Hann verður því að láta sér blöðin
nægja.
Og á meðan blöðin eru skoðuð, eða húfurnar heklaðar,
er hlustað á tónlist. Rúnar Júlíusson er í miklu uppáhaldi
og diskur sem gefinn var út honum til minningar. „Mér
finnst lagið sem hann syngur til að kveðja mjög áhrifa-
mikið. Stundum finnst mér eins og ég sé að fara og þá
hlusta ég á þetta lag.“ Spurður hvort tónlistin hafi ekki
bara þessi áhrif á hann samsinnir hann. „Jú, Rúnar hefur
áhrif á alla sem hlusta á hann.“
Heklið er minn sjúkdómur
LISTFENGI Húfurnar eru list ilega heklaðar.