Fréttablaðið - 09.05.2009, Blaðsíða 22

22 9. maí 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Jón Baldvin Hanni-
balsson skrifar um
Ísland í Evrópu
Í Fréttablaðinu þann 1. maí sl. tók ég mér fyrir
hendur að leiðrétta 11 fir-
rur um Evrópusambandið,
sem ýmsir frambjóðend-
ur héldu að kjósendum í nýliðinni
kosningabaráttu. Greinin vakti
talsverð viðbrögð lesenda, bæði
jákvæð og neikvæð. Sumir lesend-
ur sögðu sem svo: Vera má að þú
hafir rétt fyrir þér – eða allavega
nokkuð til þíns máls – um þessi
ellefu málasvið. En er það virki-
lega svo, að þú sjáir enga ókosti
við Evrópusambandið?
Vissulega er það svo að ég ótt-
ast hvorki um sjálfstæði Íslands
né fullveldi. Ég óttast hvorki um
eignarhald á auðlindum okkar,
né heldur að við getum ekki náð
ásættanlegri samningsniðurstöðu
um áframhaldandi forræði okkar
yfir sjávarauðlindinni. Ég er líka
alveg viss um, að við munum
áfram stunda landbúnað á Íslandi.
Og ég hef ekki áhyggjur af því,
að við getum ekki gætt hags-
muna okkar og haft eðlileg áhrif
í samstarfi við Norðurlanda- og
Eystrasaltsþjóðir, innan Evrópu-
samstarfsins. Ég læt heldur engan
telja mér trú um, að Evrópusam-
bandið sé kapítalistísk valdastofn-
un, hvað þá heldur sósíalískt ríkis-
forsjárbákn. Hvorugt er rétt.
En er þá virkilega ekkert að
óttast? Frómt frá sagt þá hef ég
mestar áhyggjur af peningamála-
stefnunni. Hvað á ég við? Er það
ekki einmitt fyrst og fremst evran
– þessi trausti alþjóðlegi gjaldmið-
ill – sem Íslendingar sjá í hilling-
um í staðinn fyrir gengisfellda
krónuna? Er það ekki einmitt pen-
ingamálasamstarfið, sem flest-
um okkar þykir eftirsóknarverð-
ast? Er það ekki það sem á að færa
okkur stöðugleika gengis og gjald-
miðils – stöðugt verðlag, lága vexti
og lægra verð á lífsnauðsynjum?
Áföll – og áfallahjálp
Er það ekki einmitt stöðugleikinn,
sem fyrirtæki og heimili á Íslandi
þrá og þurfa mest á að halda? Vilj-
um við ekki fyrst og fremst losna
við þessar ófyrirsjáanlegu sveifl-
ur í verðlagi og vöxtum og þar með
greiðslubyrði skulda? Höfum við
ekki fengið okkur fullsödd af því
að vera fórnarlömb í fjár-
hættuspili með afkomu
okkar og atvinnu? Sjálf
evran – er hún ekki höfuð-
djásn og helsta hnoss Evr-
ópusambandsins – sjálft
haldreipi stöðugleikans?
Mikið rétt. Þjóð sem
hefur orðið fyrir gjald-
miðilshruni, til viðbótar
við hrun fjármálakerfis-
ins, ætti að kunna öðrum
þjóðum fremur að meta fyrirheit
um traustan gjaldmiðil og þann
stöðugleika í efnahagsumhverf-
inu, sem í því felst. Við erum þessi
misserin að upplifa afleiðingar
gjaldmiðilshruns. Við erum að
upplifa innflutningsverðbólgu og
óbærilega vexti í kjölfarið. Okkur
stendur mörgum hverjum ógn
af því, hvernig gengis- eða verð-
tryggð lán eru að stefna fjölskyld-
um okkar í greiðslu- eða gjald-
þrot.
Nær 20.000 Íslendingar hafa
misst vinnuna vegna þess að
erlendar skuldir fyrirtækjanna
hafa tvöfaldast í einu vetfangi.
Þúsundir heimila horfa fram á að
missa íbúðina um leið og atvinn-
una. Þetta er neyðarástand. Og
þetta neyðarástand er bein afleið-
ing af því, að þjóðargjaldmiðill
okkar, íslenska krónan, er hrun-
inn. Flestir þeirra sem fást við
það að reka fyrirtæki og hafa
annað fólk í vinnu eygja enga von
til framtíðar, aðra en þá að skipta
um gjaldmiðil – taka upp evru.
Hvernig má þá vera að ég lýsi
áhyggjum mínum helst út af
peningamálastefnu Evrópusam-
bandsins? Er sjálf evran – sem á
að vera lausnin – orðin að vanda-
máli? Þetta virðist við fyrstu sýn
vera dálítil þversögn. Það sem við
nú eygjum sem höfuðkost, kann
líka síðar meir að hafa í för með
sér vandamál, sem kalla á aðrar
lausnir. Hvað ætti það svo sem
að vera? Eftir að við höfum einu
sinni tekið upp evruna, með fyr-
irheiti um allan þann stöðugleika
sem því fylgir – þá getum við ekki
fellt gengið.
Þjóðartjón eða töfralausn?
Hver var helsti kosturinn við
krónuna að bestu manna yfirsýn á
liðinni öld? Hann var að geta fellt
gengi hennar eftir þörfum. Í upp-
hafi var íslenska krónan jafngildi
dönsku krónunnar. Núna þarf ca.
2.000 íslenskar krónur til að vega
upp eina danska. Þetta má orða
svo, að hagstjórnin á Íslandi hafi
reynst vera tvö þúsund sinnum
lélegri en í Danmörku. Og þetta
teljum við okkar íslensku krónu
helst til ágætis! Hún er svo sveigj-
anleg, segjum við.
Hvað er gengisfelling? Hún er
afleiðing óstjórnar og viðurkenn-
ing á mistökum. En hún getur
líka verið viðbrögð við ytri áföll-
um, sem við ráðum ekki við. Hún
er aðgerð til þess að lækka fram-
leiðslukostnað innanlands, eins og
það heitir á máli atvinnurekenda.
Á máli launþega heitir þetta hins
vegar kauplækkun. Gengislækk-
un bætir samkeppnishæfni og
styrkir stöðu útflutnings. En hún
er um leið efnahagslegt örþrifa-
ráð – neyðarúrræði, þótt hún geti
á stundum verið óumflýjanleg.
Gengishrunið, sem við erum nú
að ganga í gegnum, hefur valdið
fyrirtækjum og heimilum þung-
bæru böli. Á sama tíma er lágt
gengi krónunnar, eftir hrun, ávís-
un á bætta samkeppnishæfni
útflutnings- og samkeppnisgreina
(t.d. ferðaþjónustu). Gengisfallið
hefur snúið gífurlegum viðskipta-
halla (og þar með skuldasöfnun) í
viðskiptajöfnuð. Lággengi krón-
unnar og styrking útflutnings-
greina á að gera okkur kleift að
afla meiri erlends gjaldeyris til að
borga niður skuldir. Takist okkur
að skilja skuldir einkaaðila eftir í
þrotabúum gömlu bankanna, eiga
Íslendingar þar með að geta unnið
sig út úr kreppunni hraðar en þær
þjóðir, sem búa áfram við hágengi
og fjármálakerfi, sem er maðk-
smogið af „vondum“ útlánum.
Aftur til fortíðar
Bíðum nú við. Er ekki verið að
snúa hér öllu á haus? Er eftirsókn-
arvert að hafa traustan gjaldmiðil,
stöðugt verðlag og lága vexti eða
ekki? Er hægt að mæla því bót,
að búa við veikan gjaldmiðil og
ófyrirsjáanlegar sveiflur í verð-
lagi, greiðslubyrði skulda o.s.frv.?
Hvert er svarið? Auðvitað er eft-
irsóknarvert að búa við stöðug-
leika. En ef það mistekst, þá hljóð-
ar okkar gamla húsráð upp á það,
að skjótvirkasta meðalið til að
ná aftur bata sé að fella gengið.
Gengisfelling er með öðrum hin
eina sanna patentlausn landans.
Það er inngróið í lífsreynslu
Íslendinga, að leiðin út úr efna-
hagslegum ógöngum – þegar fram-
leiðslukostnaður innan lands er
orðinn hærri en svo, að við getum
selt fiskinn í útlöndum – sé sú að
fella gengið. Enda hafa landstjórn-
armenn íslenskir fellt gengið oftar
en tölu verður á komið á lýðveld-
istímanum. Þetta er ekki verri
mælikvarði en hver annar á það,
hvernig okkur hefur tekist til um
hagstjórnina: Tvö þúsund sinnum
verr en Dönum frá því við skildum
við þá að borði og sæng.
Elsta kynslóð núlifandi Íslend-
inga hefur vanist því að hagstjórn-
arfúsk af þessu tagi sé í lagi, af því
að við getum alltaf reddað okkur
út úr ógöngum með því að fella
gengið. Kannski var okkur nokk-
ur vorkunn meðan við bjuggum
við einhæft og lokað hagkerfi með
eina útflutningsgrein: Fisk. Hags-
veiflan átti uppruna sinn í afla-
brögðum og verðlagi á erlendum
mörkuðum. Við fengum við hvor-
ugt ráðið. Þetta var bara svona.
Ef sjávarútvegurinn var í upp-
sveiflu, þá hækkuðu öll laun og
tilkostnaður. Ef fiskurinn var orð-
inn dýrari en neytendur í útlönd-
um vildu borga, þá lækkuðum við
tilkostnaðinn – kaupið – með einu
pennastriki. Við þurftum ekki að
hafa áhyggjur af fjárflótta. Stjórn-
völd héldu uppi ströngum gjald-
eyrishöftum og erlend fjárfesting
var engin. Við þurftum heldur ekki
að hafa áhyggjur af samkeppnis-
hæfni annarra atvinnugreina. Þær
þrifust ekki við þessar aðstæður,
umfram smáiðnað fyrir heima-
markað og í skjóli tollverndar.
Spurningin er: Getum við hald-
ið þessu áfram? Eða öllu heldur:
Getum við horfið aftur til fortíðar
– eftir hrun?
Veröld sem var
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr, þá er þetta veröld sem var.
Hlutdeild sjávarútvegsins í þjóð-
arframleiðslunni er innan við 8%
og hlutdeild hans í gjaldeyrisöfl-
uninni var komin niður undir 30%
fyrir hrun. Störf í sjávarútvegi og
landbúnaði til samans eru innan
við 11.000. Það er borin von, að þau
20.000 störf sem við þurfum nú að
skapa, til þess að útrýma atvinnu-
leysinu, verði til í sjávarútvegi og
landbúnaði.
Þorri Íslendinga vinnur nú þegar
í atvinnugreinum, sem Hagstofan
flokkar undir iðnað og þjónustu,
verslun og viðskipti. Við rekum
viðamikið skólakerfi, frá vöggu-
stofu upp í háskóla, til að búa
unga fólkið undir störf í þessum
greinum. Þessi störf munu verða
til í orkugeiranum og afleiddum
greinum, í margvíslegum þekk-
ingariðnaði, sem byggir á rann-
sóknum og þróun, eða innfluttri
tækni, og snýst m.a. um hugbúnað,
hönnun, líftækni, lyfjaframleiðslu,
heilbrigðis- og ferðaþjónustu o.fl..
Fyrir nú utan þær atvinnugreinar,
sem verða til í framtíðinni, en við
kunnum ekki einu sinni að nefna
í núinu.
Það sem þessar atvinnugrein-
ar framtíðarinnar eiga flestar
sameiginlegt er það, að til þess
að vaxa og dafna þurfa þær að
búa við stöðugleika. Fyrirtæki í
þessum greinum byggja á áætl-
unargerð og markaðsstarfi langt
fram í tímann. Þau þurfa aðgang
að erlendu fjármagni og erlendum
mörkuðum, af því að heimamark-
aðurinn er of smár. Grunnstærðir
eins og t.d. gengi gjaldmiðilsins,
verð aðfanga og afurða, aðgengi að
fjármagni og greiðslubyrði skulda
verða að vera þekktar og áreiðan-
legar fram í tímann. Skammtíma-
hugsun og reddingarhugarfar
veiðimannasamfélagsins heyrir
til liðinni tíð.
Nýliðin reynsla, endalok tilraun-
arinnar með Ísland sem alþjóð-
lega fjármálamiðstöð, á grund-
velli okkar gömlu og gengisfelldu
krónu – myntsvæðis á stærð við
smáborg í útlöndum – ætti að hafa
kennt okkur þessa lexíu í eitt skipti
fyrir öll. Nýja Ísland verður ekki
byggt á svo ótraustum grunni.
Okkur er lífsnauðsyn að tengjast
stærra myntsvæði, sem getur fært
okkur stöðugt efnahagsumhverfi.
Ella munu atvinnugreinar fram-
tíðarinnar ekki þrífast hér og fólk-
ið, sem við menntuðum til starfa
í þessum greinum, mun ekki búa
hér.
* * * * *
Þegar við tökum upp evruna, verð-
um við að semja um samkeppnis-
hæft gengi í upphafi. Síðan stönd-
um við frammi fyrir því verkefni,
eins og aðrar þróaðar þjóðir, að
viðhalda jafnvægi og þar með
samkeppnishæfni í okkar þjóð-
arbúskap með agaðri hagstjórn.
Við getum t.d. ekki leyft okkur að
semja um launahækkanir innan-
lands langt umfram það sem ger-
ist hjá viðskiptaþjóðum okkar. Og
þá þýðir ekki að slá endalaust lán í
útlöndum til þess að fara á fjárfest-
ingar- eða neyslufyllirí, án þess að
hugsa um morgundaginn.
Við verðum m.ö.o. að fara að
temja okkur ytri aga og festu í
hagstjórn að minnsta kosti til
jafns við Dani, sem við sögðum
skilið við fyrir rúmlega hálfri öld.
Því að við getum ekki mikið lengur
reitt okkur á patentlausnir – geng-
isfellingu gjaldmiðilsins – til að
redda okkur eftir að allt er komið
í kalda kol.
Við verðum í framtíðinni að
semja okkur að siðum annarra
þjóða og laga þjóðarbúskapinn
að breytilegum ytri aðstæðum,
jafnt og þétt, með þeim hagstjórn-
artækjum, sem við höfum yfir
að ráða: Aga í ríkisfjármálum og
virkum vinnumarkaðsaðgerðum.
Eins og sýnt hefur verið fram á
hefur mörgum smáþjóðum innan
Evrópusambandsins tekist þetta,
án þess að borga fyrir stöðugleik-
ann með auknu atvinnuleysi. Hvers
vegna ættum við ekki að geta það
líka? Eigum við nokkurra annarra
kosta völ?
Höfundur lagði stund á sam-
anburð hagkerfa við Harvard-
háskóla 1976-77.
Er ekkert að óttast?
JÓN BALDVIN
HANNIBALSSON
Elsta kynslóð núlifandi Íslend-
inga hefur vanist því að hag-
stjórnarfúsk af þessu tagi sé í
lagi, af því að við getum alltaf
reddað okkur út úr ógöngum
með því að fella gengið.
www.live.is Sími: 580 4000 | Myndsendir: 580 4099 | skrifstofa@live.is
Ársfundur Lífeyrissjóðs verzlunarmanna verður haldinn
mánudaginn 25. maí 2009 kl. 18.15 á Grand Hótel.
Dagskrá fundarins:
1. Venjuleg ársfundarstörf.
2.
og árangri sjóðsins.
3. Greint frá stefnumótun stjórnar.
4. Önnur mál.
Stjórn Lífeyrissjóðs verzlunarmanna