Fréttablaðið - 09.05.2009, Blaðsíða 18

18 9. maí 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Mörg heimili og fyrirtæki á Íslandi standa frammi
fyrir miklum vanda vegna mik-
illa hækkana á lánum. Nokkur
umræða hefur farið fram um
hvort beita eigi sértækum eða
almennum aðgerðum til að kom-
ast út úr vandanum. Stjórnvöld
virðast frekar velja þann kost
að grípa til sértækra aðgerða.
Nokkur umræða hefur farið
fram um almenna aðgerð sem
felst í því að leiðrétta skuldir
heimila og fyrirtækja um 20%.
Greinarhöfundur hefur bent á
að nauðsynlegt sé að leiðrétta
vísitölu neysluverðs, þar sem
forsendur hennar eru brostnar.
Hækkun útlána á árinu 2008
Það sem einkennt hefur umræð-
una er að tölur eru yfirleitt ekki
nefndar til að sýna hver hinn
raunverulegi vandi er. Þrátt
fyrir það eru allar upplýsingar
til staðar.
Eins og tafla 1 sýnir hækkuðu
útlán innlánsstofnana á tíma-
bilinu frá 31. desember 2007 til
30. september 2008 um 50%.
Mestu munar um gengistryggð
lán, en þau hækkuðu um 90%.
Frá lokum september til loka
desember 2008 hækkaði geng-
isvísitalan um 13,3% og vísi-
tala neysluverðs um 5,5%. Til
að áætla stöðuna eins og hún
var í lok ársins eru verðtryggð
lán eins og þau voru 30. sept-
ember 2008 hækkuð um 5,5%
og gengistryggð lán um 13,3%.
Að þessu gefnu hafa útlán inn-
lánsstofnana hækkað um 65%
á árinu 2008, eða um 2.028 ma.
kr. Hækkunin er að einhverju
leyti vegna nýrra lána. Engu
að síður gefur þetta til kynna
hversu gríðarlegur vandi steðj-
ar að fyrirtækjum og heim-
ilum þessa lands. Ætla má að
hvorki sértækar aðgerðir né
leiðrétting sem nemur 20%
lækkun skulda dugi nokkurn
veginn. Ljóst er að vandi þeirra
sem eru með gengistryggð lán
miðað við stöðuna í dag er mun
meiri en þeirra sem eru með
verðtryggð lán, þar sem ekki
hefur tekist að styrkja krónuna.
Að meðaltali hækkuðu útlán
í íslenskum krónum um 18%
samanborið við 90% hækkun
gengistryggðra lána á fram-
angreindu tímabili. Hafa ber í
huga að ný lán á tímabilinu hafa
hér einhver áhrif til hækkunar.
Hlutfallsleg skipting útlána
Tafla 2 sýnir hvernig útlán inn-
lánsstofnana á Íslandi skiptast
á milli lána í íslenskum krónum
og lána sem eru gengistryggð.
Það sem vekur athygli er
hversu hátt hlutfall gengis-
tryggðra lána er. Í árslok 2007
var skiptingin orðin 50% og í
lok september 2008 er skipt-
ingin orðin þannig að gengis-
tryggð lán eru 63% af útlánum
innlánsstofnana. Útlán gengis-
tryggðra lána hækkuðu um 90%
á tímabilinu janúar til septemb-
er 2008. Hækkunin nemur 1.405
ma. kr. Til samanburðar áætl-
ar fjármálaráðuneytið að verg
landsframleiðsla í ár verði 1.496
ma. kr. Þannig hækkuðu geng-
istryggð lán heimila og fyrir-
tækja á níu mánaða tímabili á sl.
ári um samsvarandi upphæð og
verg landsframleiðsla er áætluð
í ár. Að miklu leyti vegna geng-
isfalls krónunnar. Ekki þarf
að fara mörgum orðum um það
að fá fyrirtæki og heimili geta
tekið á sig slíka skuldaaukn-
ingu.
Ef framanritað er skoðað í
samanburði við að í lok árs 2007
hafi eiginfjárstaða íslenskra
fyrirtækja verið almennt á bil-
inu 10 til 20% og talið gott ef
hún væri 20%, er rétt hægt að
ímynda sér hver staða þessara
fyrirtækja er og alveg ljóst að
ef ekki verður gripið strax til
róttækra almennra aðgerða mun
illa fara í íslensku efnahagslífi.
Hvað er til ráða?
Með vísan til framanritaðs vill
greinarhöfundur árétta tillögu
um að vísitala neysluverðs verði
tekin til endurskoðunar og hún
leiðrétt með hliðsjón af því sem
gerðist á árinu 2008. Að auki,
þar sem ekki hefur tekist að
styrkja krónuna og fyrirtæki
og heimili standa frammi fyrir
gríðarlegum vanda, verði tekin
ákvörðun um að gengistryggð-
um lánum innlánsstofnana verði
breytt í íslensk verðtryggð lán.
Þetta verði gert miðað við þá
gengisvísitölu sem var þegar
viðkomandi lán var tekið. Mik-
ilvægt er að miðað verði við þá
stöðu. Gera verður ráð fyrir að
þegar lán hafi verið tekið hafi
lántakan miðast við greiðslu-
getu viðkomandi heimilis eða
fyrirtækis á þeim tíma. Þetta er
sama tillaga og hagsmunasam-
tök heimila hafa lagt til. Það er
mat greinarhöfundar að verði
farið að þessum tillögum muni
hjól atvinnulífsins fara að snú-
ast á nýjan leik.
Höfundur er hagfræðingur.
Skipting útlána
SKIPTING ÚTLÁNA INNLÁNSSTOFNANA Á ÍSLANDI Í
ÍSLENSKUMKRÓNUM OG GENGISTRYGGÐUM LÁNUM
Tafla 2 31.12.2007 Hlutfall 30.9.2008 Hlutfall
Útlán í íslenskum krónum 1.585.610 50,4% 1.864.778 39,5%
Útlán í gengistryggðum lánum 1.557.975 49,6% 2.962.665 62,7%
Niðurfærsla útlána 0 0,0% -105.068 -2,2%
Samtals 3.143.584 100,0% 4.722.374 100,0%
Heimild: Seðlabanki Íslands
HARALDUR L. HARALDSSON
Í DAG | Hækkun lána
ÚTLÁN Á ÍSLANDI SKV. REIKNINGUM INNLÁNSSTOFNANA
Tafla 1 31.12.2007 30.9.2008 Hækkun Áætlun Hækkun
31.12.2008
Óverðtryggð skuldabréf 516.535 629.556 22% 629.556
Verðtryggð skuldabréf 842.964 971.426 15% 1.025.000
Yfirdráttarlán, víxlar og
greiddar óinnleystar ábyrgðir 226.110 263.796 17% 263.796
Gengisbundin útlán 1.557.975 2.962.665 90% 3.357.926
Niðurfærsla útlána 0 -105.068 -105.068
Samtals 3.143.584 4.722.374 50% 5.171.210 65%
Heimild: Seðlabanki Íslands
Hjálpaðu umhverfinu með
Blaðberanum
Þú færð Blaðberann þinn í Skaftahlíð 24
alla virka daga frá kl. 8-17.
...góðar fréttir fyrir umhverfiðBlaðberinn...
E
ftir því sem vikunum frá hruni bankanna fjölgar birtast
afleiðingarnar víðar. Með hverjum deginum sem líður
fjölgar þannig heimilum sem standa frammi fyrir því að
ráða ekki við fjárhagslegar skuldbindingar sínar.
Margt af þessu fólki var þó alls ekki áhættusækið í
fjármálum heimilisins heldur breytti eingöngu eins og það taldi
ábyrgt að gera, og virtist ábyrgt meðan allt lék í lyndi. Að velja lán
í erlendri mynt fram yfir íslenska krónu virtist skynsamlegt. Með
því var hægt að komast undan verðtryggingunni, þeim fylgifiski
íslenskra heimila sem gerir að verkum að seint sækist að saxa á
höfuðstól skulda.
Vissulega mátti fólk gera sér grein fyrir gengisáhættunni. Ráð-
gjafar í bönkum kepptust hins vegar við að sannfæra fólk um ágæti
þess að taka fé að láni í erlendri mynt og fjármálalæsi Íslendinga
er með minna móti samkvæmt könnunum, þannig að venjulegt
fólk sem ekki vasast í fjármálum nema til að uppfylla grunnþarfir
fjölskyldunnar um þak yfir höfuðið var ekki líklegt til að telja sig
umkomið þess að vita betur en ráðgjafinn í bankanum.
Íslendingar hafa ekki þekkt atvinnuleysi svo nokkru nemi ára-
tugum saman. Því er kannski ekki von að almenningur hafi haft
á því hugsun að skipuleggja greiðslubyrði sína miðað við að hana
væri hægt að bera á atvinnuleysisbótum. Atvinnuleysi er þó orðið
blákaldur veruleiki hjá meira en níu prósentum þjóðarinnar, sem
hafa þá ekki nema bæturnar til að framfleyta sér og sínum og
standa við gerðar skuldbindingar.
Í aprílmánuði þrefaldaðist ásókn í þjónustu Ráðgjafarstofu heim-
ilanna og er biðin nú átta vikur eftir viðtali hjá ráðgjafa þar. Sú
óvissa er algerlega óviðunandi fyrir þennan hóp. Sem betur fer
stendur til að ráða bót á þessu og í gær tilkynnti félags- og trygg-
ingamálaráðherra áform ríkisstjórnarinnar um að efla Ráðgjaf-
arstofu heimilanna með því að tvöfalda starfsemi hennar og opna
nýja starfsstöð. Þá verða starfsmenn Ráðgjafarstofunnar orðnir
eitthvað á þriðja tug.
Vonast verður til að áformin gangi hratt og örugglega eftir og
markmiðið um að vinna niður biðlista á fjórum vikum verði upp-
fyllt, því víst er að hver vika sem ekkert er aðhafst skiptir sköpum
fyrir heimili í greiðsluvanda.
Ljóst er einnig að yfirvöld verða að stórefla upplýsingagjöf til
þeirra sem glíma við greiðsluvanda og að það átak þolir enga bið.
Svo virðist sem ráðaleysi sé víða ríkjandi, ekki síst vegna þess að
óljóst er hvert er hægt að leita og hvaða þjónusta eða úrræði standa
fólki í greiðsluvanda til boða.
Það er afar þungbært að standa frammi fyrir gerbreyttum veru-
leika sem felst í því að vera ekki fær um að standa við fjárhagsleg-
ar skuldbindingar sínar. Slík staða veldur miklu álagi, ekki bara
á skuldarana sjálfa heldur einnig umhverfi þeirra og þá ekki síst
börnin.
Óvissan er þó áreiðanlega allra verst í þessari stöðu. Því verður
að létta henni af heimilum í greiðsluvanda. Það er gert með auk-
inni upplýsingagjöf og með því að tryggja að enginn þurfi að bíða
meira en fáeina daga eftir viðtali við ráðgjafa á Ráðgjafarstofu
heimilanna.
Yfirvöld verða að bæta upplýsingagjöf.
Óvissu verður að
létta af heimilum
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Engar áhyggjur
Borgarahreyfingin kallaði í vikunni
eftir að raforkuverð til álbræðslu yrði
gert opinbert enda telur hreyfingin
ástæðu til að ætla að orkuverð til
neytenda sé ekki sanngjarnt. Vill hún
aukinheldur að Eftirlitsstofnun EFTA
kanni lögmæti þess að orkuverði til
álbræðslu sé haldið leyndu. Fróðlegt
verður að sjá hvernig Eft-
irlitsstofnunin bregst við
því sem að henni snýr
en af opinberun orku-
verðsins þarf Borgara-
hreyfingin ekki að hafa
áhyggjur. Það verður
nefnilega upplýst. Eða
er ekki örugglega
eitthvað að marka
ályktanir stjórnmála-
flokkanna? „Stuðlað
verði að gagnsæi orkusölusamninga
til stórra orkukaupenda og aflétt
leynd af upplýsingum um orkuverð
til stóriðjufyrirtækja,“ segir í lands-
fundarályktun Samfylkingarinnar frá
í mars. VG mun varla leggjast gegn
þessum eindregna vilja Samfylking-
armanna. Orkuverðið hlýtur því að
verða gert opinbert, ekki seinna en í
næstu viku.
Laust embætti
Enn einn samkvæmisleikurinn er haf-
inn. Hann heitir: Hver verður næsti
þjóðleikhússtjóri? Embættið er laust
til umsóknar og þurfa áhugasamir
að hafa menntun á sviði lista
og staðgóða þekkingu á starfi
leikhúsa. Umsóknir sendist
menntamálaráðuneytinu.
Hannes og kommarnir
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
prófessor fékk á fimmtudag eina
milljón króna úr rannsóknarstyrkt-
arsjóði Bjarna Benediktssonar til
að rannsaka íslenska kommúnista
1918 til 1998. Ekki er víst að öllum
sé sérstakt fagnaðarefni að Hannes
leggi stund á slíkar rannsóknir enda
vitað að honum er heldur í nöp við
komma. Skrif Hannesar um Laxness
(1902-1998) um árið gengu ekki
andskotalaust fyrir sig og
allt eins líklegt að komi
til árekstra nú. Annars er
athyglisvert að rannsóknir
Hannesar eiga að ná til
1998. Hvað gerðist
þá í sögu íslenskra
kommúnista?
bjorn@frettabladid.is
skipta um dekk hjá Max1
Umfelgun og ný dekk á góðu verði
Umfelgun og jafnvægisstilling á 4 fólksbíladekkjum á 12–16 tommu
stálfelgum 6.458 kr. Kauptu sumardekkin hjá Max1 á góðu verði.
Spyrðu okkur hvað við getum gert meira fyrir þig.
Við erum góðir í að gera hlutina fljótt og vel og ódýrt – skoðaðu: www.max1.is
Reykjavík, sími 515 7190: Bíldshöfða 5a,
Bíldshöfða 8, Jafnaseli 6, Knarrarvogi 2.
Akureyri, sími 462 2700: Tryggvabraut 5.
Skoðaðu www.max1.is
Sparaðu, láttu
Ný sumardekk
Dekkjaskipti
Opið í dag
frá 9 til 13
Bíldshöfða 5a