Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1942, Blaðsíða 33

illa anda og vernda skipshöfnina. Stundum voru
og máluð augu á stefnið til þess að skipið
rataði betur um höfin!
í Norður-Evrópu öðluðust siglingai'nar
snemma mikla þýðingu, og skipabyggingarþst
komst þar á hátt stig. Skip hinna norrænu vík-
inga, víkingaskipin, voru ekki stór, en fóru vel
í sjó og létu vel að stjórn. Á þeim var eitt siglu-
tré og ein röð ára. Af stefni starði útskorið
og ef til vill gyllt drekahöfuð og ógnaði óvin-
inum. Skipinu var stýrt með stórri ár, sem
komið var fyrir við hægra borð skipsins aftur
í skutnum. Til þesas á heitið „stjórnborði“ rót
sína að regja, en „bakborði“ til hins, að stjórn-
andi skipsins sneri baki að vinstra borði skips-
ins. Á skipum þessum sigldu víkingarnir um
strendur Norður-Evrópu og til Suðurlanda, á
þeim komu landnámsmennirnir hingað til lands
og sigldu héðan til Grænlands og Ameríku.
Á miðöldum og hinni nýju öld tók gerð skip-
anna miklum breytingum, og voru mjög marg-
ar tegundir skipa notaðar. Einna veigamest var
þó það, að árarnar misstu þýðingu sína. Þær
voru nauðsynlegar, meðan farmennirnir höfðu
ekki lært þá list að haga seglum eftir vindi,
en ekki lengur. Á hinum löngu ferðum landa-
fundatímabilsins kom það og greinilega í ljós,
hversu óhentugt var að þurfa að hafa fjölda
ræðara með í förinni og eyða gífurlegu skip-
rúmi vegna áranna. I stað þess voru skipin
búin fleiri og betri seglum.
í byrjun 19. aldar var seglskipið enn einrátt
á höfunum. En snemma á öldinni kom keppi-
nautur til sögunnar, gufuskipið. 1 fyrstunni
gerðu menn sér ekki grein fyrir því, hversu
skæður keppinautur gufuskipið myndi verða, og
jafnvel eftir að ljóst varð, að um alvarlega
samkeppni var að ræða, var fjarri því, að víst
væri talið, að seglskipin yrðu undir í þeirri
samkeppni. — Miklar framfarir urðu, hvað
snerti gerð seglskipanna, og var allt kapp
lagt á, að auka hraða þeirra og þægindi. —
Ameríkumenn höfðu forystuna í þessum efn-
um, og urðu amerísku seglskipin mjög íirað-
skreið. — Eitt af þekktustu seglskipum þeirra
var „Great Republic", sem var 96 metra langt,
en aðeins 12 metra breitt, en flatarmál segl-
anna hvorki meira né minna en 4500 fermetr-
ar. Með slíkum skipum kepptu Ameríkumenn
um skeið við gufuskipin á hinum löngu leiðum
um úthöfin, t. d. til Ástralíu og Kína. En um
miðbik aldarinnar var þó orðið algjörlega ljóst.
að gufuskipin myndu bera fullkominn sigur af
hólmi. Ýmsir kunnu því hinsvegar illa og var
bað tilfinningarmál, að seglskipin héldu velli,
þeim fannst þau fegurri og glæsilegri en gufu-
skipin og var annt um þá siglingamenningu,
sem þau höfðu skapað, en hlaut að fara for-
görðum eða breytast, ef þau hyrfu af sjónar-
sviðinu. En gufuskipin voru hraðskréiðari,
burðarmagn þeirra meira, og þau öruggari í
förum og tiltölulega ódýrýari í rekstri miðað
við afköst, og reið þetta baggamuninn.
Það eru ekki nema nokkuð á annað hundrað
ár síðan gufuskipið kom til sögunnar. Yenju-
lega er Robert Fulton talinn upphafsmaður
þess, en eiginlega er það ekki rétt. Ýmsir höfðu
áður gert tilraunir til þess að smíða gufuskip.
Franskur uppfinningamaður, Denis Papin,
smíðaði 1707 gufubát, sem hann reyndi á fljót-
inu Fulda í Þýzkalandi, og var hann þannig,
að gufuvél var látin knýja árar, sem hinsvegar
knúðu bátinn áfram. Slíkt gufuskip gat varla
átt mikla framtíð fyrir sér, en fljótaferjumönn-
unum var samt ekki um þetta, gerðu samtök
með sér og brutu bátinn í spón. Uppfinninga-
maðurinn átti heldur ekki að sleppa óskaddað-
ur, en honum tókst það þó. Ýmsar tilraunir
voru og gerðar í Englandi, Ameríku og Frakk-
landi, en báru ekki góðan árangur. Fyrsta reglu-
lega nothæfa gufubátinn byggði William Sym-
ington í Skotlandi 1787 samkvæmt hugmynd
Patrick Millers. Báturinn komst að vísu áfram,
en hraðinn var aðeins 7 enskar mílur á klukku-
stund, og tilraununum var síðan hætt. 1802
smíðaði Symington annan gufubát, „Charlotte
Dundas“. Reyndist hann sæmilega og var ætl-
að að sigla um Forth and Clyde-skurðinn. En
eigendur skurðsins héldu, að öldurótið, sem
skipið olli, myndi skemma skurðinn, svo að þau
bönnuðu, að hann færi um hann.
Nokkrum árum seinna byggði Skoti nokkur,
Ilenry Bell, gufubát, sem hann hafði í förum
á fljóti einu. I fyrstu var að vísu tap á rekstri
hans, en hann tók þó að borga sig betur, er
frá leið.
En um sama leyti var það, sem Robert Fulton
fór sína frægu för frá New York til Albany.
Hann hafði lengi fengizt við tilraunir með smíði
gufuskipa og reynt að vekja áhuga bæði ensku
og frönsku stjórnarinnar á þessum tilraunum.
Hann hafði reynt að sýna Napoleon fram á, að
hann ætti að láta byggja gufuskip til þess að
draga fjölda herflutningaskipa að Englands-
ströndum, en Napoleon hafði ekki trú á þessu,
og Fulton sneri aftur til Ameríku. Þar lét hann
setja gufuvél í skipið „Clermont", og dag nokk-
urn 1806 átti svo að reyna skipið í New York.
Það mun hafa verið undarlegt ásýndum. Ó-
varin hjól voru sitt hvorum megin á skipinu
og á þeim 8 risastórar vatnsskóflur. Eldtungur
læstust upp úr 9 m. háum reykháínum, og fólki
stóð stuggur af þessari ófreskju. Ókvæðisorð-
um var hrópað að Fulton, en þegar hjólin tóku
VIKINGUR
33