Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.2000, Qupperneq 34

4. mynd. Hlutfallslegur fjöldi langreyðar á íslandsmiðum eftir árstíma.
gerðir út frá upplýsingum um fæðuval tegunda
og orkuinnihald feðu.
Fyrirliggjandi upplýsingar eru misáreiðan-
Iegar hvað varðar hina ýmsu þætti útreikning-
anna en einnig er þekkingin misgóð fyrir þær
12 tegundir hvala við ísland sem útreikning-
arnir taka til. Almennt má segja að upplýsingar
um stofnstærðir séu góðar. Þó er líklegt að
fjöldi smáhvala sé vanmetinn þar sem hönnun
og skipulag talninganna var fyrst og fremst
miðuð við að fá gott mat á hrefnu, langreyði og
sandreyði. Gögn um árstíðabreytingar í fjölda
hvala (farferlar) eru mjög misáreiðanleg eftir
tegundum. Best eru gögnin varðandi þær teg-
undir sem nýlega voru veiddar hér við land en
þau byggjast mest á nákvæmum veiðiskýrslum.
Einnig voru um borð í hvalveiðiskipunum
skráð öll önnur stórhveli sem sáust s.s.
steypireyður, hnúfubakur og búrhvalur. Far-
hegðun hinna smærri tegunda s.s. hnísu og
höfrungategunda er óþekkt, en þar sem þær
hafa sést í töluverðum mæli allt árið var gert
ráð fyrir að þær haldi sig allan ársins hring á
hafsvæðinu umhverfis ísland. Þá var gengið út
frá að 10% af hámarksstærð stórhvalastofn-
anna séu á þessu hafsvæði yfir vetrarmánuðina.
Skiptar skoðanir eru meðal vísindamanna um
hvort sjávarspendýr hafi hærri grunnorkuþörf
en landspendýr vegna hins kalda umhverfis, en
í þessum útreikningum var ekki reiknað með
því. Hins vegar var árstíðabundið fæðunám
skíðishvala tekið með í reikninginn, en þeir eru
taldir taka til sín meginhluta ársneyslunnar yfir
sumartímann, en nærast lítið í hlýsjónum yfir
fengitímann á veturna. Fæðusamsetning hvala-
tegundanna 12 er mjög misvel þekkt. Engar
rannsóknir lágu fyrir á fæðuvali sumra tegunda
hér við land, t.d. leifturs og hnúfubaks og
þurfti því að notast við heimildir frá öðrum
hafsvæðum. Hundruð magasýna hafa hins veg-
ar verið greind úr Iangreyði og hm'su. Vegna
þessarar gloppóttu þekkingar á fæðuvali hvala
hér við land var í útreikningunum einungis
greint milli þriggja fæðuhópa: fiska, smokk-
fiska og krabbadýra (átu).
Hvalir étasex milljónir tonna af sjávarfangi
árlega við fsland, þar af tæplega 3 milljónir
tonna af krabbadýrum, rúmlega 1 millj. tonn
af smokkfisktegundum og rúmlega 2 millj.
tonna af fiskmeti. Hrefnan er atkvæðamesti af-
ræninginn bæði hvað varðar heildarmagn (2
millj. tonna) og fiskát (1 millj. tonn). Lang-
reyðurin étur samkvæmt þessu um 1.5 millj.
tonn af sjávarfangi, mestmegnis átu, en ein-
ungis um 32 þúsund tonn af fiski. Langreyður-
inn er hins vegar stórtækasti afræninginn (2.6
millj. tonn) ef allt stofnsvæði tegundarinnar,
sem nær frá Austur Grænlandi, um ísland til
Jan Mayen, er skoðað. Af tannhvölum éta
grindhvalur (marsvín) og andarnefja mest,
700-800 þús. tonn hvor tegund. Hjá þessum
tegundum eru smokkfiskar langstærsti hluti
fæðunnar, en grindhvalir éta þó rúmlega 150
þús. tonn af fiskmeti. Heildarneysla höfrunga-
tegundanna hnýðings og leifturs losar 400 þús-
und tonn samkvæmt útreikningunum, en hjá
þessum tegundum samanstendur matseðillinn
að mestu leyti af fiskmeti.
Þrátt fyrir að margir óvissuþættir séu í þess-
um útreikningum, og varast beri að leggja of
mikið upp úr einstökum tölum, má gera ráð
fyrir að þeir gefi okkur a.m.k. grófa mynd af
hlutverki hvala í fæðukeðju hafsins við ísland.
Heildarneysla hvala upp á 6 millj. tonna er
vissulega mikil t.d. í samanburði við heildar-
afla íslendinga sem numið hefur um 1.5 millj.
tonna að meðaltali undanfarin ár. Um tveir
þriðju hlutar fæðu hvalanna hér við land eru
Nokkur nýleg heimildarrit.
Alfreð Árnason, 1993. Hvalastofiiar og erföamörk.
. Bls. 147-159 í: Villt íslensk Spendýr. Ritstj. Páll
Hersteinsson og Guttormur Sigbjarnarson. Ag. Hið ís-
lenska Náttúrufiœðifélag - Landvernd, 1993
Gísli A. Vikingsson 1995. Body condition of fin
whales duringsummer offlceland. In: Blix, A.S., Wal-
löe, L. and Ulltang Whales, Seals and Man. El-
sevier Science B. V. bls. 361-369.
GísliA. Víkingsson, 1997. Orkubúskapur ogfieðu-
nám langreyðar við ísland. Hafrannsóknastofhun
Fjölrit nr. 57:353-365.
GísliA. Víkingsson ogjóhann Siguijónsson., 1997.
Fœðunám hnísu (Phocoena phocoena) við strendur ís-
lands. Hafrannsóknastofhun Fjölrit nr. 57:343-352.
Gísli A. Víkingsson , 1997 Feeding of fin whales
(Balaenoptera physalus) off Iceland - diumal and sea-
sonal variation and possible rates. J.
Northw.Atl.Fish.Sci. vol 22: 77-89.
Gísli A. Víkingsson, 1998. Lífríki Sjávar - Hrefha.
Námsgagnastojhun, Hafrannsóknastojhunin, 7 bls.
Gunnar Stefánsson, Jóhann Sigurjónsson og Gísli
A. Víkingsson, 1997 Um samspil jwrsks, loðnu, rœkju
og skíðsihvala á íslandsmiðum. Hafrannsóknastofhun
Fjölrit nr. 57:366-377.
Gunnar Stefánsson, Jóhann Sigurjónsson & Gísli
A. Víkingsson 1997. On dynamic interactions
between some fish resources and cetaceans off Iceland
based on a simulation model. J. Northw. Atl. Fish.
Sci. vol22 357-370.
Jóhann Sigurjónsson, 1991. Hvalir oghvalveiðar á
Austfjörðum Sjómannadagsblað Neskaupstaðar 1991.
Jóhann Sigurjónsson, 1993. Hvalarannsóknir við
ísland. Bls. 103-146 í: Villt íslensk Spendýr. Ritstj.
Páll Hersteinsson og Guttormur Sigbjamarson. Utg.
Hið íslenska Náttúrufrœðifélag - Landvernd, 1993.
Jóhann Sigutjónsson, 1995. On the life history and
autecology of North Atlantic rorquals. I Whales Seals
fish and Man (ritstj. Blix, Walloe & Ulltang). Elsevi-
er Science B. V.
Jóhann Sigurjónsson & Gísli A. Víkingsson. 1997.
Seasonal abundance of and estimated food consum-
ption by cetaceans in Icelandic and adjacent waters. J.
Northw. Atl. Fish. Sci. vol 22:271-287.
Jóhann Sigurjónsson, Þorvaldur Gunnlaugsson,
Ensor, P., Newcomer, M. & Gisli A. Víkingsson, G.A.
1991: North Atlantic Sightings Survey 1989 (NASS-
89): Shipboard surveys in lcelandic and adjacent wa-
ters July-August 1989. Rep.int.Whal.Commn, 41:
559-572.
North Atlantic Marine Mammal Commission,
1998. Report of the fifih meeting of the Scientific
Committee. NAMMCO Annual Report 1997.
North Atlantic Maritie Mammal Commission,
1998. Report of the sixth meeting of the Scientific
Committee.
North Atlantic Marine Mammal Commission,
1999. Report of the seventh meeting of the Scientific
Committee.
Spilliaert, Remi, Víkingsson, G.A. , Árnason, /.,
Pálsdóttir, Á., Sigurjónsson, J., Árnason, A. 1991:
Species hybridization between a female Blue Whale
(Balaenoptera musculus) and a male Fin Whale
(Balaenoptera physalus): Molecular and morpholog-
ical documentation. J.Heredity, 82:269-274;
Þorvaldur Gunnlaugsson, 1993. Hvalatalningar. .
Bls. 160-174 í: Villt íslensk Spendýr. Ritstj. PállHer-
steinsson og Guttormur Sigbjarnarson. Ag. Hið Is-
lenska Náttúrufrœðifélag - Landvernd, 1993. H
34
Sjómannablaðið Víkingur