Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2002, Blaðsíða 22

Jón Engilberts: Sjóslys, 1933
Gunnlaugur Blöndal: Gamall maður, 1939
skurði og þekktist i ljósmyndum. Árið
1940 verða síðan til fyrstu „sígildu” sjó-
mannamyndir Gunnlaugs, þar sem sjó-
maðurinn birtist sem „hetja hafsins”.
Tröllvaxnir sjómennirnir eru stærsti part-
ur þessara mynda, gnæfa yfir bæði báta
sína og hafflötinn og virðast til alls lík-
legir. Hér er klárlega um hetjudýrkun að
ræða, þótt Gunnlaugur hafi raunar svarið
af sér slíka dýrkun í viðtölum.
Ég get bætt því við að þegar ég var
strákur fékk einu sinni að heimsækja
Gunnlaug á vinnustofu hans, segir Aðal-
steinn, og glæptist þá til að spyrja hann
um sjómennsku hans sjálfs. Hann
smákímdi þá og sagði að hann hefði
aldrei komið lengra út á sjó en út i hafn-
armynnið í Grindavík, þar sem hann
dvaldi í nokkur misseri. Helstu og fræg-
ustu sjómannamyndir hans eru í raun-
inni unnar út frá ljósmyndum í dagblöð-
um og tímaritum, mjög mikið upp úr
ljósmyndum i Morgunblaðinu.
Eitt af því sem ég hafði áhuga á að
kanna var hvenær nákvæmlega íslenski
sjómaðurinn breyttist í áðurnefnda
„hetju hafsins”. Niðurstaða mín er sú að
það hafi gerst á bilinu 1939-40. Þar leg-
gst margt á eitt. Scheving er auðvitað
einn þeirra sem leggur grunninn að þess-
ari ímynd með fyrstu sjómannamyndum
sínum, en fleiri leggja sitt af mörkum,
svo sem Sigurjón Ólafsson og Ásmundur
Sveinsson. í verkum þeirra frá fjórða ára-
tugnum er ítrekað fjallað um hinn vinn-
andi mann sem eins konar hvunndags-
hetju. Þessi umfjöllun er hluti af stétta-
baráttunni á þessu umbrotatímabili.
Listamennirnir voru yfirleitt vinstri sinn-
aðir og vildu upphefja verkafólk.
Segja má að sjómennirnir hafi líka átt
inni fyrir þessari upphafningu sinni um
það leyti, því eftir að heimstyrjöldin síð-
ari hófst unnu þeir ýmis afrek, alveg
burtséð frá því að þeir dirfðust að sigla
um úthöfin vitandi um kafbáta Þjóðverja
undir sér. Margir þeirra urðu líka fórnar-
lömb þessara sömu kafbáta. Það er
kannski í framhaldi af því sem farið er að
lýsa sjómönnum i myndum sem hetjum,
en það sem kannski er merkilegra, sem
nokkurs konar striðsmönnum. Tökum
líka eftir því að í dægurmenningunni,
t.d. í dægurlögum frá seinni hluta fjórða
áratugarins, er farið að lofsyngja sjómenn
sérstaklega. Suðurnesjamenn, frægur
bragur Sigvalda Kaldalóns við ljóð eftir
Ólínu Andrésdóttur var sennilega sam-
inn á árunum 1938-39. Höfum einnig í
huga að Sigvaldi Kaldalóns var gestgjafi
Schevings í Grindavík. íslands hrafnistu-
menn, annað frægt sjómannalag, var
fyrst sungið opinberlega árið 1940. Fyrsti
sjómannadagurinn var haldinn 1938,
þannig að segja má að á þessum árum
hafi sjómaðurinn haft mikinn meðbyr i
íslenskri þjóðarvitund. Skoðum portrett-
teikningu Schevings frá 1940 af Baldvini
Á
22 - Sjómannablaðið Víkingur