Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2002, Blaðsíða 38

Útgerðarmenn vinnsluskipa gætu síðan
vegið það og metið hvort þeir teldu hag
sínum betur borgið með því að láta skip
sín sigla með hluta af afurðunum beint á
markað erlendis eða ekki. Það má síðan
eflaust deila um það hvort þessi hugsan-
legi valmöguleiki, og aukin samkeppni,
hefði jákvæðar eða neikvæðar afleiðingar
í för með sér. Hafa verður í huga að sam-
fara aðild að ESB yrðu íslendingar að láta
af því að mismuna fiskimönnum sem
leita eftir þjónustu í höfnum landsins á
grundvelli þjóðernis. Þannig yrði ekki
lengur hægt að láta útlendinga greiða
hærri þjónustugjöld en íslendinga, eins
og gert er nú (sjá neðanmálsgrein nr. 21,
bls. 42).
Norsk vinnsluskip landa afurðum sín-
um í töluverðum mæli í höfnum utan
Noregs. í slíkum tilvikum er þess krafist
af skipstjórnarmönnum að þeir gefi upp
aflaskýrslur til norsku fiskistofunnar á
viku fresti. Að auki verða þeir að gefa
upp magn og samsetningu afurða um
borð, löndunarstað og löndunardag
(House of Commons, 1999).86
Löndun fram hjá vigt -
kvótasvindl
Nú hefur það aldrei verið neitt feimn-
ismál hjá Evrópusambandinu að fiski er
landað fram hjá vigt og kemur sá afli fyr-
ir vikið aldrei fram í löndunarskýrslum.
Þar, ekki síður en hér á landi, er ómögu-
legt að segja með nokkurri vissu í hve
miklum mæli slikt athæfi er stundað.
Löndun fram hjá vigt er, líkt og brott-
kast, einn af neikvæðum fylgikvillum
kvótakerfis í sjávarútvegi. Evrópusam-
bandið hefur undanfarin ár lagt mikla
áherslu á að bæta eftirlit með veiðum,
löndun og meðferð afla. Áhersla hefur
verið lögð á aukna samvinnu á milli eft-
irlitsmanna framkvæmdastjórnarinnar og
eftirlitsmanna í aðildarlöndunum. Jafn-
framt er mikil vakning varðandi samstarf
á milli eftirlitsmanna í einstökum aðild-
arlöndunum. Eftirlitið nær yfir alla þætti
ferlisins; allt frá því að fiskurinn er
veiddur og þar til að hann er kominn á
borð neytenda. Horft er til nútímatækni
varðandi samkeyrslu löndunarskýrslna
og afladagbóka og gervihnattaeftirlits. Al-
mennt ríkir mikil bjartsýni um að gervi-
hnattaeftirlitið muni einfalda og bæta allt
eftirlit á öllum stigum ferlisins (sjá bls.
79). Þessari vinnu er hvergi nærri lokið
og er einn af þeim þáttum sem eru í sí-
felldri endurskoðun.
í viðleitni sinni til að berjast gegn
löndun fram hjá vigt tóku Bretar upp
nýtt kerfi sem byggir á völdum, viður-
kenndum löndunarstöðum (designated
ports) og eru þeir 31 að tölu (löndunar-
staðir í Bretlandi eru yfir 450 talsins).
Kerfið gekk í gildi þann 5. janúar 1999
og samkvæmt þvi þurfa skip sem eru yfir
20 metrar á lengd að landa í þessum við-
urkenndu höfnum. Ákveðið svigrúm er
þó gefið en það felst í því að skip, sem
einhverra hluta vegna getur ekki landað
á viðurkenndum löndunarstað, getur
landað annars staðar að því skilyrði upp-
fylltu að áætlaður löndunarstaður sé gef-
inn upp með fjögurra tima fyrirvara. Evr-
ópusambandið lagði blessun sína yfir
þessi áform á ráðherraráðsfundi í desem-
ber árið 1998 með þeim orðum að hér
væri um að ræða “einu mögulegu lausn-
ina á því vandamáli sem skapast hefur
með svona gríðarlega mörgum löndunar-
stöðum”. Einnig var tekið fram að með
þessu sýndu Bretar “mjög jákvætt” frum-
kvæði. Jafnframt var staðfest að kerfið
næði til allra skipa sem landa í breskum
höfnum. Það yrði síðan að koma í ljós
hvort þessi ráðstöfun, ásamt gervihnatta-
eftirlitinu, yrði fullnægjandi (House of
Commons, 1999). Nú vill svo til að
stærsti hluti ferskfisksútnutnings íslend-
inga fer á Bretlandsmarkað.
Almennt er talið að þetta skref sem
Bretar tóku muni skila árangri. Fram-
kvæmdastjóri skoska sjómannasam-
bandsins (Scottish Fishermen's Organ-
isation) telur að þetta skipulag, ásamt
því að rússnesk verksmiðjuskip hafa
horfið af miðunum vegna nýrra reglna
frá Evrópusambandinu um umskipun
afla, hafi nú þegar gert löndun fram hjá
vigt ómögulega. Elliot Morley, sjávarút-
vegsráðherra Breta, kveður ekki svo
sterkt að orði en er ekki í vafa um að
stigið hafi verið stórt skref í rétta átt
(House of Commons, 1999).
Engar reglur meitlaðar í stein
Ef íslendingar hyggja á inngöngu í
Evrópusambandið er ljóst að ýmsir
möguleikar eru í stöðunni til að koma í
veg fyrir að kvóti “hoppi” úr landi og til
að tryggja viðunandi eftirlit með útflutn-
ingi á fiski. Slíkar ráðstafanir kalla þó
ekki á verulegar breytingar á fiskveiði-
stjórnunarkefinu. Að auki má geta þess
að ef íslendingar krefðust þess í aðildar-
viðræðum að öllum afla skyldi landað á
íslandi væri ekkert því til fyrirstöðu inn-
an Evrópusambandsins ef samkomulag
næðist um það þótt það - strangt til tek-
ið - stangist á við reglur sambandsins.
Það væri fyrst og fremst pólitísk ákvörð-
un. í þættinum Aldarhvörf, sem var á
dagskrá Ríkissjónvarpsins 6. nóvember
2000, kom fram i máli Fernando
Costello de la Torre, talsmanns Evrópu-
dómstólsins, að „auðvitað væri hægt að
hafa slíkt í samningum umsækjanda, t.d.
íslendinga og aðildarríkjanna. Málið gæti
fengið sérstaka meðferð eða túlka mætti
reglurnar á sérstakan hátt. Samkvæmt
ströngustu túlkun væri það ekki mögu-
legt en það væri hægt að semja um slíkt
eins og svo að segja allt í lögum Evrópu-
sambandsins [leturbreyting höfundar]”.
II.III. Áhrif styrkjakerfisins
Styrkjakerfi Evrópusambandsins hefur
áhrif á íslenskan sjávarútveg hvort sem
við Islendingar stöndum utan sambands-
ins eða gerumst fullir aðilar að því.
Gangi ísland í Evrópusambandið mun ís-
lenskur sjávarútvegur verða styrkhæfur
samkvæmt almennum reglum sem í gildi
eru um þróunarsjóði sambandsins. Nán-
ari skilgreining á rétti íslensks sjávarút-
vegs til fjárstuðnings færi fyrst og fremst
eftir því hvernig ísland yrði skilgreint
sem efnahagslegt þróunarsvæði. Það yrði
gert í aðildarsamningnum og er því
samningsatriði. Eins og staðan er í dag er
líklegt að ísland sem heild myndi falla
undir sömu skilgreiningu og norðlæg
héruð Skandinavíu (sjá bls. 82). Það má
gera því skóna að ef Islendingar myndu
leggja fram þróunaráætlun um niður-
skurð ílotans gætu þeir átt von á umtals-
verðum styrkjum í tengslum við það
verkefni. Þar að auki mætti vænta stuðn-
ings við uppbyggingu á annarri atvinnu-
starfsemi í þeim byggðarlögum þar sem
röskun yrði á atvinnulífi í kjölfar sam-
dráttar í sjávarútvegi. Þá má ætla að
styrkir fengjust til uppbyggingar og end-
urbóta á hafnaraðstöðu, til verndunarað-
gerða og til sértækra aðgerða eins og
könnunarleiðangra, tilraunaverkefna og
tilraunaveiða. Að auki ættu íslendingar
að eiga kost á styrkjum til vöruþróunar
og markaðsmála í sjávarútvegi og til upp-
byggingar á fiskeldi, svo eitthvað sé
nefnt. Styrkveitingarnar væru svo háðar
mótframlagi íslenskra stjórnvalda og
greinarinnar sjálfrar en almenna reglan
er sú að þau nemi um helmingi af heild-
arupphæð. Hvort um slíkt yrði að ræða
og hversu hátt mótframlagið yrði, ef
þetta yrði raunin, er ómögulegt að segja
nokkuð til um og yrði alfarið á hendi
viðkomandi aðila að ákveða.
Á íslandi er í dag starfandi þróunar-
sjóður sjávarútvegsins sem hefur í raun
sama hlutverk og styrkjakerfi Evrópu-
sambandsins, þ.e. að kaupa fiskvinnslu-
stöðvar og framleiðslutæki þeirra og
greiða styrki fyrir úreldingu fiskiskipa til
að draga úr afkastagetu í greininni. Auk
þess á þróunarsjóðurinn að stuðla að
vöruþróun, markaðssetningu íslenskra
sjávarafurða og nýsköpun. Það eru því
miklar líkur á að framlög þróunarsjóðs-
ins yrðu skoðuð sem framlag íslands á
móti framlagi Evrópusambandsins lil
sjávarútvegs undir tilsvarandi markmiði
sem um yrði samið fyrir ísland í aðildar-
viðræðum (Sjávarútvegsstofnun Háskóla
íslands, 1995, bls. 318). Þess ber að geta
að stefnt er að því að leggja þróunarsjóð-
inn niður en hann er hér nefndur sem
dæmi um hvernig þetta gæti virkað. Evr-
ópusambandið stefnir að því að draga úr
styrkjum til atvinnulífsins þegar fram
líða stundir. Auk þess er það yfirlýst
stefna sambandsins að sá kostnaður sem
38 - Sjómannablaðið Víkingur