Náttúrufræðingurinn - 1981, Page 50

Ritfregnir
TEPHRA STUDIES. Grcinasafn frá ráð-
stefnunni „Tephra studies as a tool in
Quarternary Research" sem haldin var á
Laugarvatni dagana 18,—29. júní 1980.
Ritstj. S. Self og R.S.J. Sparks. Útgef.
D.Reidel Publishing Company, Hollandi.
1980, 481 síða, og kostar 54,50 US$, inn-
bundin.
Dagana 18. —29. júní 1980 var haldin á
Laugarvatni ráðstefna um gildi gjóskurann-
sókna í mörgum greinum vísinda er beinast
að könnun kvartertímans. Það er til fyrir-
myndar að erindi af slíkum ráðstefnum
skuli vera tekin saman í bók sem þessa og
geta því orðið þeim að liði sem ekki áttu
þess kost að vera viðstaddir flutning erind-
anna.
Mikilvægi gjóskurannsókna hefur aukist
sífellt síðan greinar Sigurðar Þórarinssonar
og Hákons Bjarnasonar birtust um 1940 um
rannsóknir þeirra á gjóskulögum í mýrum,
og hóf Sigurður þessi fræði til vegs og virð-
ingar á íslandi og erlendis. Raunar hafði
finnskur jarðfræðingur, V.Auer, notað
gjóskulög við rannsóknir sínar á Tierra del
Fuego 1928—29, auk þess sem menn höfðu
eitthvað rýnt í gjóskulög í Japan og á Nýja
Sjálandi. Þekking á gjóskulögum, einkum
aldri þeirra, hefur smám saman orðið mikil-
vægt hjálpartæki við rannsóknir á fjölmörg-
um og ólíkum vísindasviðum svo sem eld-
virkni, landmótun, jöklafræði, gróðurfars-
breytingum, vistfræði, loftslagsfræði, haf-
botnsrannsóknum, fornleifarannsóknum
o.fl. Innan jarðfræðinnar eru þessi fræði
mikilvæg á mörgum sviðum m.a. til rann-
sókna á gostíðni eldstöðva eða eld-
stöðvakerfa, aldursgreiningu jarðlaga og
brotahreyfinga. Hin síðari ár hefur korna-
stærð, dreifing og efnasamsetning gjósk-
unnar verið notuð við könnun á gostíðni,
gostilburðum og stærð gosa í einstökum eld-
fjöllum. Einnig leita bergfræðingar í öskuna
til að greina atburði sem átt hafa sér stað í
kvikuhólfi eldstöðvar meðan á gosinu stóð,
eins og t.d. Karl Grönvold vann að í sam-
bandi við gosin í Kröflu 1975—1981.
Bókin sem hér um ræðir er á ensku og er
tileinkuð dr. Sigurði Þórarinssyni. Henni er
skipt í 7 kafla eftir efni, en alls eru 33 grein-
ar eftir 53 höfunda í bókinni. Af höfundum
eru aðeins 4 íslenskir og þykir mér það
fremur lítið framlag frá landi sem hefur eins
mikilfenglega eldvirkni og ísland. Kaflar
bókarinnar eru ótölusettir en á eftir inn-
gangskafla Sigurðar Þórarinssonar koma
aðalkaflarnir með eftirfarandi fyrirsögnum,
sem lýsa vel efni þeirra: Dating of tephra (ald-
ursgreiningar á gjóskulögum), Correlation
techniques (tengingar milli gjóskulaga), Regio-
nal studies (um gjóskurannsóknir í hinum
ýmsu heimshornum), Deep-sea tephra studies
(gjóskurannsóknir í borkjörnum af botnum
heimshafanna), Studies on individual volcanoes
or tephra layers (rannsóknir einstakra eldfjalla
eða gjóskulaga), Archaeological and ecological
applications (gagnsemi gjóskulaga í fornleifa-
rannsóknum og vistfræði), Volcanological
applications and volcanic hazard research (notk-
un gjóskulaga í eldfjallafræðum og við rann-
sóknir á hamforum af völdum eldvirkni).
Af einstökum greinum er erfitt að benda á
einhveijar sérstakar, enda einstaklings-
bundið hvað hveijum þykir áhugaverðast.
Ég held þó að flestir hafi gagn og gaman af
greinum Sigurðar sem fjalla um sögu fræð-
anna. Aföðrum greinum fannst mér athygl-
isverðar greinar um tengingar einstakra ö-
skulaga með efnafræðilegum aðferðum eftir
J.Westgate & M.P. Gorton og Guðrúnu
Larsen. Haraldur Sigurðsson & Benny
Loebner skrifa forvitnilega grein um eld-
virkni sem rekja má, í grófum dráttum, í
borkjörnum frá N-Atlantshafinu, niður
tímakvarðann um einar 60 milljónir ára.
Einnig eru greinar Jóns Benjamínssonar,
um gos frá því um 1477 frá Vatnajök-
ulssvæðinu og K.A. Jörgensens um Þórs-
merkurflikrubergið fróðlegar.
Utlit bókarinnar er snyrtilegt, en að hafa
textann vélritaðan fremur en með heíð-
bundnu prentletri annst mér óneitanlega
gefa bókinni nokkuð öreigalegt yfirbragð.
Kort og myndir eru skýrar, en ekki sá ég
hvaða erindi þátttakendalisti í bókarlok á í
svona bók. Bókin er verulega gagnlegt fram-
lag til gjósku- og eldíjallafræða, bæði fyrir
lærða og einnig fyrir þá sem þyrstir í að
kynnast þessum fræðum betur.
Helgi Torfason
192