Náttúrufræðingurinn - 1983, Qupperneq 217

kapp sem lagt er á að útrýma honum.
Ritgerð Unnsteins Stefánssonar um sjó-
inn við ísland er gott dæmi um vandaða
vinnu, smekkvísi og næman skilning á við-
fangsefninu og rná höfundur vel við una.
Bókin endar á kafla Ingvars Hallgríms-
sonar um lífið í sjónum. Pað er vandasamt
verk að skrifa um jafn viðamikið efni. Það
er varla á færi eins höfundar og er efni í
fleiri en einn kafla því að Iífið hér við land
er með afbrigðum auðugt og fjölbreytnin
með ólíkindum. Ingvar gerir fjórum dýra-
tegundum góð skil: síld, þorski, rækju og
rauðátu. Aðrar tegundir, flokkar og fylk-
ingar liggja í láginni. Hvað er vitað um
nytjafiska á borð við ýsu, loðnu, ufsa,
karfa, rauðmaga, kolmunna og grálúðu?
Hver er þekking okkar á lágdýralífinu:
krabbadýrum, burstaormum, skeidýrum,
sniglum, smokkfiskum, holdýrum, skráp-
dýrum, mosadýrum, möttuldýrum, svömp-
um, ranaormum, armfætlingum? Hvað er
vitað um botndýrasamfélög og lífið í fjör-
unni? Hvernig er göngum hvala og fiska
háttað? Hver er útbreiðsla sela við landið
o. s. frv. o. s. frv.? Elstu þekktu stein-
gervingar eru 3,4 milljarða ára gamlir, en í
köflum sínum segja bæði Trausti Einars-
son og Ingvar, að lífið sé varia tveggja
milljarða ára gamalt. Það munar um
minna.
Ingvar getur þess, að hvalkálfar fæðist
þannig að höfuðið komi síðast. Nú er vit-
að, að þetta er misjafnt eftir tegundum.
Einnig er vafasöm sú túlkun höfundar, að
flestir búrhvalir sem hér veiðast séu gamlir
og einmana tarfar „sem misst hafa kven-
hylli“. Þessari fullyrðingu er oft slegið
fram til að réttlæta búrhvalaveiðar okkar,
en hún á sér litla stoð í verunni.
Loks er þess að geta, að ritskrá Ingvars
er ófullkomin. Til dæmis lætur hann ógetið
ritsafnsins The Zoology of Iceland og einn-
ig ótal smærri ritgerða.
Árni Einarsson
ALHEIMURINN OG JÖRÐIN
Neil Ardley, Ian Ridpath og Peter Harben
Pýðandi Ari T. Guðmundsson
Örn og Örlygur, Bókaklúbbur, 272 kr.
Reykjavík, 1981, 131 bls.
Útgáfufyrirtækið Örn og Örlygur hefur
gefið út í bókaklúbbi sínum bókina Al-
heimurinn og Jörðin, sem er ein úr flokki
fjölfræðibóka er nefnist Heimur Þekking-
ar, og telur flokkurinn tólf bækur alls.
Lítið hefur verið gefið út á íslensku um
stjörnufræði eða alheims-vísindi og er
þessi bók því mjög kærkomin. Höfundar
bókarinnar hafa skipt efninu í tvo hluta,
þann fyrri um alheiminn og stjörnurnar, en
síðari hlutinn fjallar um jörðina.
Með því að þýða texta og láta hann falla
inn í þann ramma sem ensku útgáfunni var
settur, tókst útgefenda að fá bókina
prentaða erlendis um leið og ensku út-
gáfuna, og þannig sparað mikinn kostnað
við prentun litmynda. Bókin er sérlega
falleg og skemmtileg, skýringarmyndir
mjög góðar og verðið er lágt.
Viðfangsefni bókarinnar er ekki nýtt,
því mannskepnan hefur frá fyrstu tíð látið
hugan fleygra um algeiminn, unað sér við
að smíða þar guði og forynjur, hetjur og
ævintýri. Síðari alda menn fóru síðan að
bera brigður á guðasagnir og forvitnileg
ævintýr og umbreyta þeim í þurr og leiðin-
leg vísindi - eða hvað? Nei, ekki aldeilis
— með því að trítla í huganum um síður
bókarinnar Alheimurinn og jörðin,
breytast hin þurru vísindi í ævintýri og
hugarflug sem hinar gömlu guðabækur
blikna hjá og verða stundum jafnvel
trúverðugari. Stjörnufræði og jarðfræði
eru flókin vísindi og er bók þessi vel
heppnuð tilraun til að koma þeim merku
fræðum til skila á einfaldan og skiljanlegan
hátt. Nokkur nýlunda er að neðanmáls eru
frekari skýringar á einstökum atriðum sem
minnst er á í aðaltexta. Stundum eru þess-
ar skýringar að vísu út í hött eins og t. d. á
bls. 122 þar sem útskýrt er fyrir íslending-
um hvað fiskur sé; margar skýringar vant-
ar, en hugmyndin er góð.
Bókin er þýdd af Ara Trausta Guð-
mundssyni jarðeðlisfræðingi og kennara.
197