Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 7

Haukur Jóhannesson:
Skalf þá og nötraði bærinn
Seint á 18. öld hljóp bergfylla úr
Lómagnúp vestanverðum og niður á
sand (1. mynd). Framhlaupi þessu er
skilmerkilega lýst í bók Ólafs Jóns-
sonar um berghlaup, sem út kom árið
1976, og verður það vart betur gert.
Ólafur reyndi að tímasetja framhlaup-
ið, en telur sig ekki komast nær um
aldur þess, en að það hafi átt sér stað
milli þess sem Eggert Ólafsson og
Bjarni Pálsson fóru þar um 1756 og
Sveinn Pálsson 1793. Ég ætla í þessu
greinarkorni að reyna að komast nær
um hvenær þessi atburður átti sér stað.
í dagbók Sveins Pálssonar (1945)
stendur við árið 1793:
„Síðan þeir Eggert voru hér hefur ann-
ars hlaupið skriða eða fylla fremst úr
núpnum, beint upp af svonefndum
Lómatjörnum. Þetta gerðist fyrri hluta
dags í júlímánuði með svo skjótri svip-
an, að stúlka ein, sem var að bera
mjólk af stöðli heim að Núpsstað,
heyrði brest, líkan reiðarþrumu, og leit
þegar til núpsins, en gat þá í fyrstu ekki
greint neitt fyrir reyk. En ekki hafði
hún fyrr sett mjólkurföturnar niður, til
þess að athuga þetta nánar, en allt var
um garð gengið og framhlaupið lá út á
sandinum, þar sem það er nú, allt að
mílufjórðung frá fjallinu, í smáhaugum
með djúpum gjótum á milli eða trekt-
löguðum svelgjum, sem að líkindum
hafa skapast við þrýsting samþjappaðs
lofts. Þessu framhlaupi fylgdi talsvert
vatnsflóð og hefur það sennilega
sprengt úr fjallinu fyllu þá, er fram
hljóp. “
Henderson (1818) var á ferð um
Vestur-Skaftafellssýslu árið 1814 og
segist honum svo frá:
„Turning round the extremety of the
mountain (þ. e. Lómagnúp, innskot
höf.), which hangs almost directly over
head, and resembles a vast square
tower, at the angle of two ranges of
ancient buildings, we fell in with
numerous heaps of stones, and
immensely huge masses of tuffa, which
have been severed from the mountain,
and hurled down into the plain, during
the rockings occasioned by an earth-
quake in 1789.“
Séra Jón Sigurðsson (1859) ritaði
gagnmerka sóknarlýsingu unt Kálfa-
fellssókn í Fljótshverfi og í svari við
spurningu no. 15 um breytingar á
landslagi segir m. a. (stafsetning er
færð í nútímahorf):
„. . .úr fremri enda Lómagnúps hefur í
elstu manna minnum fallið til útsuðurs
mjög stórt skriðuhlaup, víst um 200—
300 faðma frá honum. . .“
Þorvaldur Thoroddsen (1894)
skoðaði franthlaup þetta árið 1893 og
ritar:
„Við riðum yfir leirurnar fyrir neðan
bæinn og yfir smákvíslir, er þar renna,
að stórri skriðu, sem fallið hefir úr
Lómagnúpi vestanverðum; skriða þessi
Náttúrufræöingurinn 53 (1-2), bls. 1-4, 1984.
1