Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 70

er að átta sig á um sjávarstöðuhæð í
ísaldarlokin, því að sjór mun allsstaðar
hafa fallið að bergi allt frá Reynisfjalli
og austur að Mýrdalssandi. Hélst það
svo við Fagradalshamra allt til Kötlu-
hlaupsins 1660.
Þegar kemur austur fyrir Háafell
hafa Kötluhlaupin breytt öllu landslagi
nema fjöllunum sjálfum. Landnáma
segir að sjór hafi fallið að Hjör-
leifshöfða um landnám.
Pá er eftir að geta Dyrhólaeyjar, en
þar mun vera fyrir hendi besta sönnun-
argagnið fyrir því að aldrei hefur
sjávarstaðan verið hærri þar en hún er
í dag, síðan jökull hætti að skríða
suður yfir eyna. Austantil á Lágeynni
virðist jökulskriðið hafa rofið mest
ofan af hrauninu. Þar hefur myndast
daldrag sem jökullinn hefur trúlega
skriðið Iengst suður yfir eyna og lík-
lega hefur sporður hans haldist þar
nærri á sama stað í alldrjúgan tíma, því
að skammt norðan við suðurbrúnina,
þar sem nú hefur verið rofið skarð í
hana niður í Kirkjufjöru, hefur mynd-
ast skál ofan í hraunið. Botn hennar er
röskum 3 m lægri en lægsti barmurinn,
sem er til austurs (en hann er nálægt
11 m y. s. þar sem hann er lægstur) og
botn skálarinnar er því um 8 m y. s.
Þarna hefur á tímabili verið jökullón,
sem efnisburður jökulsins hefur þó
verið búinn að fylla áður en hann
hopaði endanlega af eynni.
Áður en farið var að sprengja áður
umgetið skarð niður á Kirkjufjöru var
gerð könnun á því með vélgröfu hvað
lausi jarðvegurinn væri þykkur í
skálinni. Ég var svo heppinn að vera
þarna viðstaddur og geta jafnóðum og
grafið var, kannað efnið sem upp
kom. Grafnar voru 3 holur niður á
fasta hraunið. Það kom mér að nokkru
á óvart að allt fyllingarefni skálarinnar
var sýnilega flutt þangað af skriðjökl-
inum og vatni úr honum. Þarna var
hrært saman möl úr ýmsum bergteg-
undum, sums staðar límdri saman með
meira og minna hörðnuðum jökulleir.
Þarna var töluvert magn af ljósgráu
líparítfrauði og hrafntinnumolum, en
hrafntinnumolar finnast víða í ísald-
armelum í Mýrdal. Ég hafði búist við
að í skálinni væri sandur og sjávarmöl,
og ef til vill aðrar sjávarminjar, en
því var ekki að heilsa. Þarna hafði sjór
sýnilega aldrei verið. Þess má og geta
að norðan undir Dyrhólaey er á kafla
jökulurð, sýnilega eftir jökulsporð
sem skriðið hefur fram, eftir að hafa
áður verið búinn að ganga til baka.
Hefur hann gengið í sjó sitt hvoru
megin við eyna, og eru jökulminjar
þessar e. t. v. frá sama tíma og Búða-
skeiðsgarðarnir í Árnes- og Rangár-
vallasýslu.
Mér finnst sterkar líkur benda til
þess að allmikil eldvirkni, með tilheyr-
andi upphleðslu fjalla seint á síðasta
jökulskeiði (t. d. Sauðafell), hafi átt
sinn stóra þátt í því að land lyftist ekki
hér eins og t. d. í Árnes- og Rangár-
vallasýslum. Útlit sumra fjalla á þessu
svæði sem ég fjalla um er þannig að
helst lítur út fyrir að hluti þeirra hafi
alllengi verið búinn að standa uppúr
jökulþekjunni áður en jökulinn leysti
til fulls. Þessi fjöll eru t. d. Sauðafell,
Hatta og Grafarhóll. Grafarhóll er
eiginlega stapi og er myndaður alveg í
ísaldarlok, eins og sjá má á því að
engar jökulrispur eru á kolli hans þó
að neðri hluti hans sé úr móbergi.
Sauðafell myndaðist einnig seint á ís-
öld og mun þungi þess vega á móti
nokkrum milljónum rúmmetrum af ís.
áJÁVARSTÖÐUBREYTING FRÁ
LANDNÁMI
Síðan byggð hófst á Mið-Suður-
landi, og máske lengur, hefur
64