Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 71

sjávarstaða verið að hækka á því svæði
sem ég hef hér tekið til umfjöllunar,
a. m. k. ef miðað er við gróðurlendið.
Við Holtsós hef ég rekist á það að
gróðurjarðvegur nær eitthvað niður
fyrir lægsta fjöruborð við ósinn, og
kunnugur maður á þeim slóðum full-
yrðir að hann nái neðar en lægstu
fjörumörk sjávar. Nokkuð austur með
ströndinni er hið fræga býli Stóraborg.
Langt er síðan að bærinn var fluttur
lengra upp til landsins en hann stóð
áður, og var talið að flutningur bæjar-
ins stafaði af ágangi sjávar. Fyrir
nokkrum árum var sjór tekinn að
brjóta þar hinar gömlu húsarústir og
fornan kirkjugarð, án þess að hár
sjávarbakki myndaðist.
Sný ég mér þá að Dyrhólaósi, því að
þar er ég kunnugri og hef gert all-
víðtækar athuganir á breytingum á
sjávarstöðu þar og í næsta nágrenni.
Gömul munnmæli í Mýrdal herma, að
framan af öldum hafi ósinn ekki verið
til. Deildará og annað vatn, sem nú
rennur vestan til í ósinn, hafi þá runn-
ið í einu lagi suðaustur að Eyjarhalan-
um en gróið starlendi verið sitt hvoru
megin við álinn. Þá er það mjög gam-
alt ítak að Dyrhólahverfið hafi lamba-
upprekstur í svonefndar Koltungur,
sem eru hluti af afréttarlandi Kerling-
ardals. Móti því átti að koma að bænd-
ur í Kerlingardal fengju reiðingsskurð
í Reiðingsflóði norðan við Hildar-
drang, sem stendur upp úr sandinum
vestur af Dyrhólaey. Þarna hefur á
síðustu öldum verið svartur sandur frá
bjarginu í Dyrhólaey og norður í ós.
Þótt allgömul rit geti um þessi ítök,
hefur lengi lítill trúnaður verið á það
lagður. Suðvestur af bænum Reynis-
holti í Reynishverfi er allmikil hæð við
ósinn, sem ósinn er þó alltaf að rjúfa
úr. Þetta heitir Sauðagarður og er
hermt, að þarna hafi eitt sinn staðið
bær og jörðin verið 12 hundraða jörð,
en ósinn sé búinn að eyða þar öllu
slægjulandi. Ekki hefur mér tekist að
finna jarðar þessarar getið í máldögum
og ekki finnst mér að mannvistarleifar
þær, sem þarna eru í jarðvegssárinu,
sem ósinn er að brjóta, líkist því að
þar sé um bæjarrústir að ræða.
Hvað sem því líður hefur ósinn ým-
ist brotið eða sandorpið geysi mikið af
slægjulandi, þótt ekki sé tekið lengra
tímabil en frá því um miðja síðustu
öld. Við austurhluta óssins er land allt-
af að brjóta, því þar hafa víða myndast
allháir bakkar, sem vatnið rýfur jafnan
ef útfallið lokast og vatna fer upp und-
ir bakkana. En á síðari árum hefur
vesturósinn minnkað og grynnst. Mun
eiga þátt í því framburður úr tugum
kílómetra af vélgröfnum framræslu-
skurðum.
Fyrsta marktæk könnun, sem ég veit
um, á því hvort um landsig við Dyr-
hólaós sé að ræða, var gerð af Jóni
Jónssyni jarðfræðingi fyrir allmörgum
árum, er hann boraði ofan í botn óss-
ins, vestur af svonefndum Hellna-
skaga. Þar virtist honum að gróður-
jarðvegurinn næði a. m. k. 10-12 m
niður fyrir lægstu fjörumörk. Þetta er
eina borunin sem ég veit til að gerð
hafi verið við ósinn austanverðan.
Þegar við dr. Sigurður Þórarinsson
hófum samstarf á könnun á grófu vik-
urlagi, sem við nefndum Sólheimalag
(í tilefni þess að við tengdum það fljót-
lega myndun Sólheimasands) í jarð-
vegi í Mýrdal kom það í minn hlut að
mæla jarðvegssnið hér í mýrum Mið-
Mýrdalsins. Það mun hafa verið sum-
arið 1970, sem ég hóf þær mælingar.
Þess má geta að þetta umgetna gjósku-
lag reyndist hafa orðið til í stórgosi í
Mýrdalsjökli um 1357 (Einar H. Ein-
arsson o. fl. 1980). Þegar ég byrjaði á
þessu viðfangsefni var orðið mjög
aðgengilegt að kanna jarðvegssnið á
þessu svæði, því þá var búið að grafa
65
5