Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 43

tegundir eru horfnar og víðirinn hefur
verið klipptur niður, hverfa ýmsar aðr-
ar tegundir, sem eru háðar þeirri
vernd, sem runnarnir gefa. Berangur
myndast þar sem snjóinn blæs af
landinu á veturna og skilyrði skapast
fyrir aðrar tegundir, sem ekki þrífast
innan um gulvíðikjarrið. Ein þeirra er
gamburmosinn, en hann þolir illa sam-
fellda snjóþekju á veturna (Svanhildur
Jónsdóttir Svane 1963, Steindór
Steindórsson 1966). Hann verður fljót-
lega ríkjandi tegund og myndar mosa-
þembur. Hlutdeild lélegra beitar-
plantna eins og fjalldrapa og þursa-
skeggs eykst.
Hörður Kristinsson (1979) getur
þess einnig, að hæðir og bungur hafi
eflaust alltaf verið með mosaþembu-
gróðri og lyngi, því þær hafi verið of
áveðurs og oft of þurrar fyrir gulvíði.
Mosaþemburnar hafi verið flétturíkari
og haft mun meiri varnarmátt gegn
uppblæstri áður en beitar fór að gæta
verulega.
Nú hagar þannig til í hólmanum í
Lómatjörnum, að ætihvönn og burni-
rót, sem eru svo áberandi í öðrum
hólmum heiðarinnar, t. d. í hólman-
um í Friðmundarvatni vestara, vantar
svo til alveg. Ein ung hvannarplanta
fannst þó sumarið 1979 á bakkanum
austanmegin í hólmanum, en var horf-
in sumarið eftir, og aðeins mjög
smáar burnirótarplöntur uxu sunnan í
hólmanum. Það er hugsanlegt að að-
stæður í hólmanum séu ekki hentugar
fyrir þessar tegundir, t. d. myndar
burnirótin mun stærri brúska í hólm-
um þar sem meiri háttar varp hefur
verið. Engu að síður tel ég niðurstöður
gróðurmælinganna og samanburðarins
við Lómatjarnir eindregið styðja til-
gátu Harðar, en gefa að auki vísbend-
ingar um líklegar breytingar gróðurs í
brekkum af völdum beitar.
í bröttum brekkum og brekkurót-
um, sem ekki eru áveðurs, er snjó-
þekjan of mikil til þess að gamburmos-
inn fái þrifist, og þar myndist því lág-
vaxinn snjódældargróður í stað kjarrs
með blómgróðri. Hugsanlegt er því að
dæmigerð snjódældargróðurfélög með
grasvíði, mosalyngi, grámullu og
fjallasmára færi sig í minni hæð yfir sjó
en ella vegna mikillar beitar. Þar sem
þessi gróðurfélög eru neðan hæða-
marka gulvíðisins má vera, að víði-
kjarr með blómgróðri þrifist, ef b.eitar
gætti ekki. í brekkum, sem eru meira
áveðurs á heiðinni hefur kveðið meira
að loðvíði og grávíði áður fyrr og þeir
myndað þar eins konar runnaheiði
með fjalldrapa, lyngi og grösum og
þykku mosalagi í sverðinum. Gulvíðir
hefur e. t. v. vaxið neðst í þessum
brekkum, þar sem rakast er. Beitin og
rýrnun gróðurlendisins af hennar völd-
um hefur að öllum líkindum leitt til
minni frjósemi jarðvegsins. Almennt
séð, hefur gróðurinn tekið mestum
breytingum þar sem gróðurskilyrðin
eru góð, því þangað leitar féð mest.
Einna minnstar breytingar hafa orðið
á gróðri þar sem hæst ber, því þar hafa
skilyrðin alltaf verið erfið. Blásnir
melar hafa líklega verið umfangsminni
og hreinar mosaþembur með fléttum
víða verið í þeirra stað.
Niðurstöður samanburðarins koma í
megindráttum heim og saman við það
sem áður hefur verið skrifað um
beitaráhrif (Steen 1958, Ellison 1960,
Ingvi Þorsteinsson og Gunnar Ólafs-
son 1967, Ingvi Þorsteinsson 1972 og
1980b, Wielgolaski 1975, Ágúst H.
37