Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 68

hafi verið við eyna, þegar hún varð til
eins og þar er í dag.
Ýmsir hafa haldið því fram að
sjávarsetbrotin í Núpum í Höfða-
brekkuheiði og Skammadalskömbum
bentu til þess að berg það væri mynd-
að við neðansjávargos. Því er ég al-
gjörlega ósammála. Ég tel bergið á
báðum stöðum orðið til við gos undir
jökli.
SJÁVARSTAÐA í LOK ÍSALDAR
Fyrst eftir að suðurhluti Mýrdals-
fjallanna myndaðist ásamt Drangshlíð-
arfjalli virðist liggja beinast við að
ganga út frá því að ströndin hafi verið
all vogskorin og sjór verið þar sem nú
er sléttlendi. Hafið hafi því allsstaðar
skolað rætur fjallanna, enda bera þau
mörg glögg merki þess með lóðréttum
hamraflugum þar sem að hafinu veit.
Gleggstu dæmin eru þverhnípi í Hjör-
Ieifshöfða, hamrabeltin frá Múlakvísl
að kauptúninu Vík og Reynisfjall að
sunnanverðu, — þ. e. hlíðin frá
Hvammsgili vestur að Skagnesi. Frá
Deildará vestur að Skammadalskömb-
um hefur sjórinn verið búinn að grafa
svo undan brúninni, að fylla sem er
um hálfur ferkílómetri hefur brotnað í
heilu lagi sunnan af fjallinu og rís nú
að hálfu upp á rönd. Bæði er, að vel
sést til tveggja sprungna í fyllunni að
austan og annað sönnunargagn er halli
berglaganna í fyllunni. Þetta er sem
sagt sú strandmynd sem virðist vera
eftir, þegar eldvirknin lauk myndun
strandfjallanna á syðsta hluta landsins
og hafsjóirnir búnir að breyta svipmóti
þeirra úr ávölum gjóskuhaugum í svip-
mikil hamraþil með gjögrum hið
neðra. Þetta var einnig áður en setlög
mynduð af skriðjöklum, jökulfljótum
og í jökulhlaupum hækkuðu landið við
rætur þeirra. Vafalaust hafa þessi set-
lög hulið marga tilkomumikla berg-
skvompuna sem brimið hefur verið
búið að skapa.
Þá skulum við hverfa til þess tíma er
jökulskjöldur síðasta jökulskeiðs hinn-
ar kvarteru ísaldar var tekinn að
eyðast, en áður en undirlendi Suður-
lands, vestan Eyjafjalla og austan
Skaftártungu, hafði náð flotjafnvægi.
Þá lá sjór enn yfir mestum hluta þess
svæðis sem nú eru blómlegustu
landbúnaðarhéruð Árnes- og Rangár-
vallasýslna og sjór skolaði hlíðar Síðu-
fjalla.
Við skulum byrja við Holtsós og
halda nú til austurs, öfugt við það sem
áður var gert. Á leirunni við Holtsós
skammt vestan við bæinn Varmahlíð
er klettadrangur (að líkindum úr
ankaramíti) nokkuð lábarinn, en vart
meira en það væri að mestu eftir
sjávarrót í ósnum. Ekki eru ýkja mörg
ár síðan drangur þessi stóð úti í ósn-
um, því þarna hefur ósinn fyllst mikið
upp á seinni árum. Á kafla austur af
drangnum er nokkur bakki ofan við
fjöruna meðfram ósnum, en enga
lábarða möl er þar að sjá. Skammt
austar er Steinahellir og þar virðist
sjór hafa sett svip á bergið og er það
ekki með ólíkindum, enda hefur sjór
líklega lengi legið þar að bergi áður en
rifið myndaðist, sem nú skilur ósinn
frá hafinu. Þegar kemur austur fyrir
Steinafjall, falla þrjár ár úr gljúfrum
áður en kemur að Hrútafelli, en ekki
eru þar neinsstaðar greinilegir malar-
hjallar, sem bent gætu á mikið hærri
sjávarstöðu í ísaldarlokin heldur en nú
er.
Þá eru það Hrútafell og Drangshlíð-
arfjall ásamt drangnum. Þarna hefur
hafaldan sorfið og sýnilega rofið mikið
sunnan úr fjallinu, enda hefur trúlega
sjór fallið þarna að bergi um árþús-
unda raðir. Samkvæmt saltúrfelling-
62