Náttúrufræðingurinn - 1987, Blaðsíða 4

tímabil sjávarþörunga (the age of
fucoids). Næst var tímabil hinna miklu
deilna (the age of controversy), þegar
plöntuuppruni faranna var alvarlega
dreginn í efa. Þetta tímabil stóð frá 1881-
1920. Þriðja og síðasta skeiðið í sögu
fræðigreinarinnar nefndi hann mótun
hennar á nútíma (the development of
modern approach). Mörg nöfn, sem nú
eru notuð innan greinarinnar, voru í
upphafi gefin förum, er talin voru eftir
þörunga (fucoids). Það er athyglisvert,
að næstum helmingur allra ættkvísla,
sem fengu nafn sitt á nítjándu öldinni,
var í fyrstu talinn til plönturíkisins (Hán-
tzschel 1965, Osgood 1975). Skýringar á
þessu eru ef til vill ekki eins langsóttar og
virðist vera við fyrstu sýn. Mörg lífför
eru alls ekki ólík plöntum í útliti og auk
þess var þekking manna á seti og set-
formum, vistfræði og hegðun dýra mjög
takmörkuð á þessum tíma. Steingerv-
ingafræðingar nítjándu aldar höfðu
mestan áhuga á nafngiftafræði og höfðu
meir en nóg að gera við að flokka dýr og
plöntur. Eiginlegir steingervingar voru
meira spennandi en einhver setform,
sem erfitt var að skilja hvernig höfðu
myndast. Rannsóknir á förum lágu þó
ekki alveg niðri, en fáir stunduðu slíkar
rannsóknir. Hér skal nefndur Edward
Hitchcock, en árið 1858 birti hann mikið
rit um för og spor í jarðlögum á austur-
strönd Bandaríkjanna. Þar lýsti hann
meðal annars hinum frægu risaeðluspor-
um í Connecticut River Valley.
Upp úr 1881 urðu verulegar deilur um
uppruna hinna svokölluðu „fucoids". Ja-
mes (1884,1885) sýndi fram á að margir
þeirra „fucoids" sem Miller og Dyer
(1878a, 1878b) höfðu lýst frá Cincinnati
voru annað hvort för eftir lífverur eða þá
setform af ólífrænum uppruna (l.mynd).
Sænski forngrasafræðingurinn Nathorst
(1881) varð þó fyrstur til að vekja menn
til umhugsunar um þessi mál. Með ná-
kvæmum rannsóknum á setformum og
hegðun dýra í og á botninum meðfram
ströndum Svíþjóðar sýndi hann fram á
að meirihluti allra „fucoids", sem lýst
hafði verið, voru annað hvort för eftir
dýr, sem sjálf voru löngu eydd, eða set-
form af ólífrænum toga. Þessum niður-
stöðum Nathorst gátu helstu forsvars-
menn „fucoids“ ekki látið ósvarað og
meðal skrifa, sem beint var gegn þessum
uppreisnarmanni, voru rit Lebesconte
(1883,1886) og Saporta (1884). Nathorst
svaraði í riti árið 1886, en á árunum 1881
til 1886 átti Nathorst sárafáa stuðnings-
menn og Gaudry (1883) gekk svo langt
að ýja að því að Nathorst afneitaði hefð-
bundinni skilgreiningu á þessum fyrir-
bærum af þeirri meginástæðu að hann
væri andvígur Darwin og kenningum
hans. Þetta var ekki rétt og var málinu
óviðkomandi. Verk Nathorst skildu eftir
sig tómarúm. Ýmislegt hafði að vísu ver-
ið skýrt, en mörgum spurningum var enn
ósvarað. Margir fengust við rannsóknir á
steingervingum, en nafnasúpan og hinn
mikli ruglingur á flokkunarfræði fara og
spora dugði til að fæla menn frá rann-
sóknum á þeim.
Um miðjan áratug þessarar aldar hóf-
ust hins vegar fyrstu skipulögðu rann-
sóknirnar á förum og sporum af lífræn-
um toga með rannsóknum Þjóðverjans
Richters á nútímaförum í Norðursjó.
Með þessum athugunum aflaði hann sér
gífurlegrar þekkingar, sem hann not-
færði sér síðar við rannsóknir á eldri
jarðlögum (Richterl927,1931,1941). Ár-
ið 1935 birti landi hans Abel rúmlega 600
blaðsíðna ritverk um för og spor og
næstu áratugina var það mikið notað af
fræðimönnum. Með umfangsmiklum
rannsóknum Richters og hinu stóra upp-
sláttarriti Abels urðu þáttaskil, en um
fulla viðurkenningu var þó ekki að ræða
fyrr en upp úr 1950. Ástæðurnar fyrir því
voru margvíslegar. Síðari heimsstyrjöld-
in var dragbítur á allar frjálsar rannsókn-
ir og að henni lokinni var fræðigreinin í
98