Náttúrufræðingurinn - 1988, Qupperneq 27

Leifur A. Símonarson:
Kínarauðviður (Metasequoia) frá
Súgandafirði
INNGANGUR
Jarðlög í Súgandafirði tilheyra ís-
lensku blágrýtismynduninni, en hún er
að mestu leyti byggð upp úr hraunlög-
um, einkum blágrýti, eins og nafnið
bendir til. Meginhlutinn af hraunlögun-
um hefur myndast í sprungugosum og
hefur hvert lagið lagst yfir annað, en
einnig gaus talsvert í eldkeilum og dyngj-
um. Á milli hraunlaganna eru víða mis-
þykk millilög úr seti og gosösku. Setlögin
eru úr silt- og sandsteini eða völubergi og
að öllum líkindum ár- eða vatnaset að
uppruna. Rauðleit silt- eða leirlög úr eld-
fjallaösku og yfirborðsgjalli hrauna eru
þó mun algengari og eru þau sennilega
forn jarðvegur, enda finnast víða kolað-
ar plöntuleifar í þeim. Efnaveðrun hefur
losað um járn, sem litar lögin rauð, og
má því ætla að slík veðrun hafi verið
umtalsverð á meðan blágrýtismyndunin
hlóðst upp. í millilögunum er víða surt-
arbrandur, en hann var upphaflega mór
og trjábolir, sem hafa kolast. Venjulega
eru surtarbrandslögin heldur þunn,
sjaldan meira en einn metri á þykkt. Oft-
ast er surtarbrandurinn flokkaður í þrjár
gerðir: (1) Viðarbrandur er myndaður úr
trjástofnum og greinum og er viðargerð-
in varðveitt þótt stofnanir séu orðnir flat-
ir vegna jarðlagafargs. (2) Steinbrandur
er úr smágerðum jurtaleifum og er hann
oftast lagskiptur, þéttur og stökkur. (3)
Leirbrandur er dökkur eða svartur leir,
sem hefur tekið í sig kolakennd efni.
Engin skýr mörk eru milli stein- og leir-
brands, enda oft aðeins um stigsmun að
ræða(GuðmundurG. Bárðarson 1918). í
leir- og siltlögum, sem fylgja brandinum,
hafa sums staðar fundist vel varðveittir
trjástofnar og blaðför, aldin og fræ,
ásamt smásæjum frjókornum og gróum.
Fjöllin umhverfis Súgandafjörð eru
ærið brött og sum yfir 600 m á hæð. í
Botnsdal innst í firðinum ná neðstu blá-
grýtissyrpurnar upp í tæplega 140 m hæð
yfir sjó. Par taka við um það bil 3,5 m
þykk setlög með surtarbrandi og hvíla
þau á allþykkum og þjöppuðum gjall-
karga, sem tilheyrir efsta blágrýtislaginu
undir setinu. Ofan á setlögunum eru síð-
an yngri blágrýtissyrpur og ná þær upp á
fjallsbrún.
Suður af bænum Botni rennur lítil á úr
fjallinu og fellur í fossum niður hamra-
beltin. Vestanvert við aðalfossinn eru
setlögin aðgengileg og sést þar neðst 60
cm þykkur dökkgrár sandsteinn með ein-
staka þunnum surtarbrandslögum (1.
mynd). Á sandsteininum hvílir 70 cm
þykkt lag af leirbrandi með þunnum
sandsteinslinsum hér og þar. Ofan á leir-
brandinum er um það bil 50 cm þykk
syrpa af ljósleitum lögum, líklega úr gos-
ösku, með einstaka dreifðum surtar-
brandsflísum. Ofarlega í þessari syrpu er
þunnt surtarbrandslag, en á efsta gos-
öskulaginu hvílir aðalsurtarbrandslagið
og er það um það bil 80 cm þykkt með
strjálum gosöskulinsum. Efsta setlagið
Náttúrufræðingurinn 58 (1), bls. 21-26,1988
21