Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 30

þá fáeinar jurtaleifar í setlagi í námuop-
inu í Botni. Virtust þær allar af sömu
gerö, þ.e. för eftir greinabúta með mjó-
um og nálarlaga blöðum ekki ólíkum
barrnálum. Leifum þessum verður lýst
nánar hér á eftir.
LÝSING Á JURTALEIFUNUM
Jurtaleifarnar frá Botni eru fáein för
eftir greinabúta með blöðum í grábrún-
um sandsteini og er lengsti búturinn 5 cm
langur (2. mynd). Greinin hefur þó verið
lengri, en brotið er af henni í báða enda
og sést á einum stað að hún greinist í
aðalgrein og styttri hliðargrein. Greinar-
ásinn er grannur og hefur varla náð 1 mm
í þvermál, en á honum eru gagnstæð
blöð, sem sitja svo þétt, að aðeins eru
örfáir mm á milli þeirra. Blöðin eru um
10 mm löng og 1,5 mm breið með greini-
legum miðgára. Þau eru aflöng með því
sem næst samsíða rendur og er blaðodd-
urinn frekar ávalur. Blöðin eru flest nið-
urrennd í átt að blaðbotni, þó hitt sé
einnig til, að þau mjókki lítið niður á við
og séu nánast ávöl neðst. Blaðstilkurinn
er mjög stuttur og grannur og er skásett-
ur á ásnum. Hornið milli blaðs og áss er
oftast um 55°. Blöðin eru gagnstæð tvö
og tvö þannig að hvert gagnstætt blaðpar
stendur hornrétt á næsta blaðpar fyrir
ofan eða neðan, og mynda þannig réttan
kross (decussat). Blaðpörin verða tví-
raða og blaðstilkirnir mynda sagtennt
munstur á ásnum.
Þessi lýsing fellur best að ættkvíslinni
Metasequoia, sem hér verður kölluð
kínarauðviður, að uppástungu Haraldar
Ágústssonar. Haraldur hefur árum sam-
an fengist við athuganir á mismunandi
viðargerðum og komið sér upp ágætu
viðarsafni, sem hann hefur nú gefið Há-
skóla íslands. Nafnið kínarauðviður er í
allgóðu samræmi við sænska nafnið á
ættkvíslinni, en það er kinesisk Sequoia
og á ensku hefur hún verið nefnd dawn
redwood eða dögunarrauðviður, þ.e.
rauðviður frá landi dögunarinnar. Frek-
ari greining bendir til þess að hér sé um
að ræða tegundina Metasequoia occi-
dentalis, sem Bandaríkjamaðurinn R.W.
Chaney lýsti fyrstur árið 1951. Blaðleif-
um eða greinabútum af kínarauðviði
hefur ekki verið lýst áður úr íslenskum
jarðlögum.
NOKKUR ORÐ UM KÍNARAUÐVIÐ
í fyrstu var kínarauðviði ruglað saman
við annan rauðvið og þá aðallega
Sequoia langsdorfi, sem er eingöngu
þekktur úr jarðlögum, og hefur ekki
fundist núlifandi. Árið 1941 tók japanski
steingervingafræðingurinn S. Miki eftir
því að greinar með blöðum, sem höfðu
fundist í setlögum frá plíósentíma í Jap-
an, voru frábrugðnar dæmigerðum
Sequoia-greinum, þar sem blöðin sátu
hver á móti öðrum á greinunum (decus-
sat), en ekki til skiptis. Miki taldi að hér
væri um að ræða áður óþekkta ættkvísl af
rauðviði og nefndi hana Metasequoia.
Síðan hafa fundist greinahlutar og köngl-
ar af Metasequoia eða kínarauðviði í
jarðlögum í Norður-Ameríku, Græn-
landi, Svalbarða, Færeyjum, Norður-Sí-
beríu og Suður-Rússlandi. Frjókorn hafa
fundist í tertíerlögum í Skotlandi, en
jurtaleifar úr brúnkolalögum við Rín í
Vestur-Þýskalandi, sem voru álitnar af
kínarauðviði, eru nú taldar tilheyra öðr-
um ættkvíslum (Rasmussen & Koch
1963, Gothan & Weyland 1964). Elstu
leifar kínarauðviðar eru frá efsta hluta
krítartímabils og því eldri en 65 milljón
ára gamlar. Talið var að ættkvíslin hefði
dáið út ofarlega á tertíer því að yngstu
jarðlög, sem hún var þekkt í, voru eldri
en 3 milljón ára gömul og hún var óþekkt
úr jarðlögum frá ísöld og nútíma.
24