Náttúrufræðingurinn - 1988, Qupperneq 49

Páll Imsland:
íslandseldar, 61 ári eftir
eldfjallasögu Thoroddsens,
ritdómur og bókargreining
Þegar þetta er ritað, er liðið rúmlega 61
ár síðan Vísindafélagið danska gaf út eld-
fjallasögu Þorvaldar Thoroddsens (Die
Geschichte der islandischen Vulkane) að
honum látnum. Eldfjallasagan, eins og
hún er oftast kölluð á íslensku, geymir
rjómann af þeirri þekkingu, sem þessi
heimsfrægi eldfjallafræðingur hafði aflað
sér um íslenskar eldstöðvar og eldvirkni á
starfsferli sínum, meðal annars með ferða-
lögum um öll héruð landsins, bæði eldvirk
og kulnuð. Þetta stórverk hefur eitt verið
tiltækt sem heildaryfirlit yfir sögu og
virkni íslenskra eldstöðva, þangað til fyrir
næstsíðustu jól, að út kom bókin fslands-
eldar: eldvirkni á íslandi í 10.000 ár, eftir
Ara Trausta Guðmundsson.
Útkoma íslandselda hlýtur því að teljast
til meiri háttar menningarviðburða. En
það er ekki rétt, sem stendur þar á hlífðar-
kápu: „Hér er í fyrsta sinn í einni bók
fjallað um allar virkar eldstöðvar á land-
inu með úrvali mynda, skýringarmynda og
korta.“ Þó að Eldfjallasaga Þorvaldar sé
orðin vel sextug og að sjálfsögðu barn síns
tíma og þar af leiðandi tiltölulega lítið
myndskreytt miðað við nútímabækur, þá
er engan veginn sæmandi að gera svo lítið
úr henni. Hún er þrefalt stærri bók en ís-
landseldar að blaðsíðutali og inniheldur
næstum alla þá þekkingu, sem lá fyrir um
íslensk eldfjöll á þessum tíma. Hún hefur
tryggilega þjónað áhugamönnum og sér-
fræðingum sem uppspretta gagna og hug-
mynda. Það þarf miklu meira en svona
hlífðarkápustaðhæfingu til þess að skáka
slfku riti. En eftir 61 árs hlé kemur loks
nýtt heildaryfirlit yfir eldvirknina á ís-
landi, landi þar sem nær þriðjungur flatar-
málsins telst vera innan eldvirkra svæða,
landi þar sem gosið hefur að meðaltali á
tveggja og hálfs árs fresti síðustu eitt
hundrað árin.
íslandseldar er 168 blaðsíður að lengd í
frekar stóru broti. Höfundur textans er
Ari Trausti Guðmundsson. Kort eru unn-
in af Gunnari Hauki Ingimundarsyni og
teikning skýringarmynda af Eggert Péturs-
syni. Umsjón og útlit annaðist Jónas
Ragnarsson, ritstjóri. Ljósmyndir í bók-
inni eru eftir a.m.k. 23 ljósmyndara.
En hvernig hefur þá tekist til við gerð
þessarar bókar? Hér er rýnt í þessa bók
með það fyrir augum að svara spurning-
unni að einhverju leyti. Það verður aldrei
gefið fullkomið svar við þessari spurningu,
því að bók er margslungið verk og grein-
ing á gerð hennar og gæðum er margþætt.
Ég mun halda umfjöllunarþáttunum
nokkuð aðskildum og jafnframt reyna að
leggja meiri áherslu á þá þætti, sem lúta
að fræðilegu hliðinni, því hvað smekks-
atriði varðar hefi ég ekki við annað að
styðjast en minn eiginn. Ég veit ekki til
þess að hann sé betri en annarra, svo ég sé
ekki neina sérstaka ástæðu til þess að hon-
um sé hampað mikið í þessu sambandi eða
hann gerður að úrslitadómara, en ég dreg
heldur ekki dul á hann. Að sjálfsögðu
kemur hann því fram aftur og aftur í þess-
ari umfjöllun og fer þá best á því að taka
hann sem slíkan, eins manns smekk.
Náttúrufræðingurinn 58 (1), bls. 43-56,1988
43