Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 52

Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 52
ber yfirskriftina: „Gerðir basískra eld- stöðva frá nútíma.“ Eldstöðvar eru hvorki basískar né súrar, ekki einu sinni ísúrar. Þessi orð eiga við um berg og kviku og samsetningu þeirra. Á bls. 5: „brotalínur í jarðskorpunni" (brot eru í jarðskorpunni, línur eru á kortum og sýna brotin), á bls. 32: „tæmd hraunstífla" (stíflur er ekki hægt að tæma, einungis lægðina, sem þær skapa), á bls. 41: „súr dasítkvika“ (allar dasítkvikur eru súrar), á bls. 68: „sveiflu- kennd skjálftavirkni" (jarðskjálftum er lýst sem bylgjum eða sveiflum í berglögum jarðar, þetta er því eins konar sveiflu- kennd sveifluvirkni), á bls. 80: „Hugsan- leg askja er ein sú stærsta á landinu", á bls. 166: „Undir megineldstöðinni er oft kvikuþró (annað hvort er þar kvikuþró eða ekki. Þetta er ekki umræða um tíðni heldur ástand). Víða kemur fyrir orðið „jarðvirkni". Hvað þýðir það? Er þetta ekki bara annað orð yfir ferli? Á bls. 46 rakst ég á orðið „plötuskriðsrein". Er þetta nýtt hugtak eða bara nýtt og óþarft orð um gamalt hugtak, sprunguþyrpingu? Á bls. 116 stendur: „Gosbeltið er hliðrað . . . “ (hvort er gosbeltið hliðrað eða gos- beltinu hliðrað?). Víða í bókinni segir höf- undur heimildir vera eftir einhvern tiltek- inn. Yfirleitt hafa menn ekki búið heim- ildirnar til heldur aflað þeirra eftir hinum ýmsu leiðum. Á bls. 113 stendur svo: „Hitastigið hækkar reyndar líka með auknu dýpi. Víða hækkar það þó ekki nógu hratt til að berg djúpt í jörðu nái að bráðna“. Hvað hefur þetta með hraðann að gera? Dæmi um faglegar missagnir í kaflanum eru einnig mörg. Hér skulu nokkur tínd til, til þess að sýna hvers eðlis missagnirn- ar eru. Á bls. 11-12 stendur: „Nákvæmara heiti á tímabilinu er plíó-pleistósen því ís- öldin hér á norðurhjara var runnin upp nokkru fyrr en sunnar og nær aftur á pleis- stósen-hluta jarðsögutímabilsins á undan“. Þetta er rangt. Plíó-pleistósen er ekki til sem tímaskeið í jarðsögunni. Bæði plíósen og pleistósen eru vel skilgreind tímaskeið, samliggjandi og mætast á ákveðnum skil- greindum mörkum. Hvort þá var kalt eða hlýtt er allt önnur saga. Hvort þá var grunnstingull eða gufubólstur, pétursskip eða pálmatré skiptir engu. Á sama hátt og mörkin á milli dags og nætur eru óháð birtunni, þá eru mörkin á milli plíósen og pleistósen óháð hitastigi eða blómskrúði. Hitastig, dýr og plöntur eða ástand vatns eru einfaldlega ekki mælikvarðar á tíma og því engin ástæða til þess að rugla þessu saman. A bls. 12 og aftur á bls. 21 eru eftirfarandi klausur um heita reiti: „Er leið á tertíer færðist virknin á heita reitn- um þangað sem Island nú er.“ Ef virknin færðist hlýtur heiti reiturinn að hafa færst líka, en þetta er einmitt þvert á það sem almennt er haft fyrir satt í þessu máli. Heitu reitirnir eru langtíma fyrirbæri, stöðug og hreyfast ekki úr stað tugi eða hundruð milljónir ára. Ef eitthvað færðist úr stað hlýtur það að hafa verið Island. „Þessu til viðbótar verður að taka tillit til öflugs möttulstróks, sem færist ef til vill úr stað, undir plötunum nálægt rekhryggnum um leið og plöturnar rekur yfir hann eða er kyrrstæður." Ja, hvort er hann kyrr eða færist? Á bls. 113 stendur: „Nokkrar kristaltegundir (steindir, steintegundir) og dálítið af gleri mynda svo til dæmis til- tekna bergtegund . . . “ Hér er ruglað saman tveim frumhugtökum bergfræðinn- ar, kristal og steind, einu því alfyrsta, sem menn læra í jarðfræðinámi hvar sem er í heiminum. Á bls. 20 er svo þessi setning: „Kvikuþrýstingur hækkar í hólfinu, tog- spenna vegna reksins vex og sprungur opnast." Sprungur opnast einmitt ekki á meðan togspennan er vaxandi heldur um leið og togspennan minnkar snögglega. Togspennan vex í berginu uns brotmörk- um þess er náð, þá brotnar bergið og sprungur myndast og um leið minnkar togspennan. Þessi síðasta málsgrein höf- undar er orðuð á svo vafasaman máta (togspennan vex og sprungur opnast), að ég fetti fingur út í hana þannig að með nokkrum sanni má kalla hártogun, en það er vísvitandi gert. Það má nefnilega hár- toga ýmsar málsgreinar hér, einkum í inn- gangskaflanum. En alþýðlegt fræðirit, engu síður en vísindaritgerð á að mínu mati að vera svo skýrt orðað og hugsað að hártogunum verði ekki komið við. Á nokkrum stöðum leggur höfundur annarlegar áherslur í máli sínu. Það sem 46

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.