Náttúrufræðingurinn - 1988, Side 55

að verki eru, eða m.ö.o. á skilningi á at-
burðarás eldvirkninnar. Hvernig vinnur
eldvirknin? Það er ekki viðfangsefnið,
sem kitlar höfundinn og knýr hann til
skrifta.
í bókinni er greint á milli fjögurra gos-
hátta eða hegðunar eldgosa, flæðigosa,
blandgosa, sprengigosa (þeytigosa) og
tróðgosa (sem mun eiga að vera troð-
gosa). Þetta er mikil einföldun. Slíkt er í
sjálfu sér ágætt til þess að halda frásögn-
inni eitthvað í skefjum. Það er á hinn bóg-
inn illa til þess fallið að gefa skýra mynd af
eldum íslands. Eitt meginsérkenni á eld-
virkni Islands eru gos sem eiga sér stað í
sjó og vötnum og undir jöklum. Um 20%
af öllum gosbeltum landsins eru jökli hulin
í dag og á fjórum eða fimm stöðum enda
gosbeltin í sjó fyrir ströndum landsins.
Goshegðun og uppbygging og gerð gos-
efna í þessum gosum og önnur sérkenni
þeirra fá 10 lína umfjöllun á bls. 18. Þetta
verður að teljast mjög ófullkomin mynd
og alls ónægjandi og síst í samræmi við
mikilvægi þessara gosa í gossögu og eld-
virkni landsins.
Eitt merkasta framlag íslendinga í eld-
fjallarannsóknum fyrr og síðar eru gjósku-
lagafræðin. Meginfrömuður og forgöngu-
maður þessa sérsviðs eldfjallafræðanna er
talinn Sigurður Þórarinsson, sá maður sem
þessi bók er sérstaklega tileinkuð. Nota-
gildi gjóskulagafræðanna er ómetanlegt og
nær langt út fyrir fræðasvið jarðfræðinnar,
þjónar t.d. vel í fornleifafræði, sagnfræði
og jarðvegsfræðum. Gjóskulagafræðin fá
rétt rúmar sex línur í alls ófullnægjandi
texta ásamt einni ljósmynd og einu korti.
Sigurðar er ekki getið í þessu sambandi.
Þeir kaflar sem fylgja á eftir inngangs-
kaflanum eru einfaldari hvað umfjöllun
varðar. Þeir eru kannski fyrst og fremst
saga og sagnir um eldvirkni viðkomandi
svæða auk almennrar lýsingar á náttúru
svæðisins. Þangað má sækja mikinn fróð-
leik um eldvirkt land, gossögu, einstök
gos, einstakar eldstöðvar, einstaka gíga
o.s.frv. og ekki síður jarðfræðileg fyrir-
bæri ýmiss konar og hugmyndir, sem á
einn eða annan hátt eru tengdar eldvirkn-
inni. Þessir kaflar eru mikið samsafn fróð-
leiks og finnst, mér vitanlega, ekki annað
slíkt á einum stað hérlent, ef frá er talin
hin 61 árs gamla Eldfjallasaga Þorvaldar
Thoroddsens, sem að sjálfsögðu vantar
allt hið unga og nútímalega.
Frásögnin í þessum köflum er öll léttari
og auðlesnari en í inngangskaflanum. Lík-
lega er það vegna þess að höfundur er þar
að fjalla um hugðarefni sín, eldfjallasögu
og almenna íslenska náttúru, en ekki um
ferli eldvirkninnar, sem virðast vera hans
höfuðóvinur. Sem heild eru því þeir kaflar
og þar með meirihluti bókarinnar mun
betur úr garði gerður en inngangurinn. En
á hann legg ég þó mesta áherslu vegna
þess ég tel að hann skipti sköpum fyrir les-
endur svona bókar um skilning á efninu og
stöðu og tilgang fræðigreinar eins og eld-
fjallafræða.
Ljósmyndir
Ljósmyndir í bókinni eru 125 og eignað-
ar 23 höfundum og tveim stofnunum.
Ljósmyndarar eru þó fleiri. Á bls. 167 er
mynd eftir Gunnar H. Ingimundarson, en
hans er ekki getið í skrá um ljósmyndara.
Myndin á opnu 24—25 er ranglega eignuð
Sigurði Þórarinssyni. Hana tók undirritað-
ur kl. 01.20, hinn 19. okóber 1980, í 6.
Kröflugosinu. Hún er ekki tekin í nóv-
embergosinu 1981 eins og segir í myndtext-
anum.
Myndirnar eru langflestar litmyndir eða
117. Ljósmyndirnar eru afar misstórar, frá
36 cm2 til 1130 cm2, sem er heil bókaropna.
Minnstu myndirnar þekja þannig aðeins
rúm 3% af fleti þeirra stærstu.
Til þess að fá yfirlit yfir ljósmyndirnar,
eðli og gæði þessarar umfangsmestu miðl-
unaraðferðar bókarinnar, deildi ég mynd-
unum upp í hópa varðandi innihald þeirra
og flokkaði þær síðan eftir stærð og mat
hverja einstaka mynd með tilliti til mynd-
gæða og til hittni þeirra, þ.e.a.s. hversu
vel þær hæfa umfjöllunarefninu. Auðséð
er að myndunum er raðað inn í bókina
með tilliti til textans. Myndunum skipti ég
í sex stærðarflokka til þess að kanna hvort
samband sé á milli stærðarinnar, þ.e.a.s.
þeirrar áherslu, sem höfundur leggur á
viðkomandi mynd, og gæða og hittni
myndarinnar. Bæði varðandi hittni og
myndgæði skipti ég myndunum í fjóra
49