Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 12

6
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
beina varmaleiðslu, verður útgeislun varmans samt sem áður mikil.
Hitastigið getur hins vegar orðið hærra en í sólinni, og það gefur
vonir um, að orkuframleiðslan geti orðið nægilega ör til þess að
halda við hitanum. Enn er þó mjög langt frá því, að þessu marki
sé náð, en fyrsti áfanginn á þeirri leið er að læra að hafa hemil á
þessu ofsalega heita efni.
Fjórða eðlisástand efnisins.
Talið er að efnin geti birzt í þrenns konar eðlisástandi, föst, fljót-
andi eða loftkennd. í föstum efnum eru sameindirnar fast bundn-
ar innbyrðis, í vökvum hreyfast þær úr stað, en liggja þó þétt sam-
an, en í lofti hreyfast þær óháðar hverri annarri. Með hækkandi
hitastigi breytist ástandið frá föstu efni í vökva og frá vökva í gas.
Við nokkur þúsund gráður eru öll efnin orðin loftkennd, og sam-
eindirnar hreyfast óhindrað á milli þess sem þær rekast á. Þegar
hitastigið er komið upp í milljónir gráða, er ástandið aftur gjör-
breytt. Við hina hörðu árekstra efnisagnanna rifna bæði sameind-
ir og atóm í sundur í frumagnir sínar, elektrónur og atómkjarna,
og efnið kemst í ástand, þar sem hvorki er um neinar sameindir
né atóm að ræða, heldur aðeins hrærigraut af elektrónum og atóm-
kjörnum, sem þjóta sitt á hvað og rekast á af miklu afli.
Eðlisástand þetta er á erlendum mál-
um nefnt ,,plasma“ og skal því heiti
lialdið hér.
Þó að þetta ástand efnisins sé framandi
fyrir okkur hér á jörðinni, er þó síður
en svo, að jtað sé sjaldgæft í lieiminum,
Jrví að mikill hluti efnisins í fastastjörn-
unum er í þessu ástandi. Við jarðneskar
aðstæður er varla mn þetta efnisástand
að ræða í náttúrunni, nema þá helzt í
sambandi við eldingar, þar sem sterkur
rafstraumur hitar loftið upp á braut
sinni, en hið háa hitastig helzt hér aðeins mjög skamma stund.
Erfiðleikarnir við að halda efni til lengdar í plasmaástandi við
jarðneskar aðstæður eru augljósir. Plasmað líkist gasi að því
leyti, að það getur þanizt ótakmarkað út, og til þess að hefta út-
breiðslu þess verður að þrýsta á það frá öllum hliðum. Plasmað
©
«h® ' ©-
F ©■* .

©
"0
V®
4. mynd. Plasma er hræri-
grautur a£ elektrónum og at-
ómkjörnum, sem þjóta fram
og aftur með ofsahraða.