Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 39

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
33
hreisturkend blöð á einkennilegum stönglum, sem eru settir sam-
an a£ flötum og sívölum hlutum.
Ýmsir kaktusar eru nytjaplöntur. Bera margir þeirra æt aldin,
t. d. sumir fíkjukaktusar eins og nafnið bendir til. Þessar „kakt-
usfíkjur“ eru mjúkar, safaríkar og auðugar af sykri. Mexíkanar eru
t. d. sólgnir í aldin „tómatakaktusins" (Cereus triangularis). Aldin
hans o. fl. klifurkaktusa kalla þeir „Pitahaya“ og eta með góðri
lyst. Malað er mjöl úr þurrkuðu aldinkjötinu. Á torgum og gatna-
mótum í Mexíkó eru seld „garambullos“-aldin, sem líkjast blá-
berjum. Það eru ávextir Cereus geometricans. Ber Peireskia escul-
enta, „Barbados-ribsberin“ þykja góð til matar. Barbados-kaktus-
inn er ræktaður sem þyrnigerði í Mexíkó og víðar. Aldin tómata-
kaktusins, sem fyi'r var nefndur, eru stór og vega nær i/2 kg. Þau eru
rauð líkt og tómatar. „Indverskar fíkjur“ eru aldin Opuntia Ficus
indica. Þær eru næringarmiklar og m. a. borðaðar mikið í Suður-
Evrópu og Norður-Afríku. Fíkjukaktus þessi er ræktaður og vex
einnig viltur. í Missisippidalnum er ræktuð fíkjukaktustegundin
O. rafinesquei og í Mexíkó O. leucotriche vegna aldinanna. Þau
eru þyrnótt og verður að skera þau þvert í sundur og taka síðan
aldinkjötið innan úr þyrnibrynjunni. Hinir ungu, safaríku stöngl-
ar £c/uno-kaktustegunda allmargra eru etnir soðnir í heimalönd-
um þeirra. Sömuleiðis eru stönglar sumra fíkjukaktusa (Opuntia)
ætir. Margir kaktusar eru hagnýttir sem safaríkt og nærandi skepnu-
fóður. Eru sumar fíkjukaktusategundir t. d. ræktaðar þess vegna í
Bandaríkjunum og víðar. Hafa sumir verið kynbættir og fengist
nær þyrnalaus afbrigði. Sumar tegundir Rliipsalis-kaktusa eru etn-
ar með matarolíu og ediki, sem eins konar kaktussalat. í sumum
Ec/z/no-kaktustegundum eru „alkaloidar" (Anhaloniuto-kaktusar).
Er þetta notað sem áfengi og í sambandi við trúarlegar athafnir
frá fornu fari. Þessi eiturefni kallast í Mexíkó „Pellote“ á máli
Azteka og „Mezkalin“. Sum þessara efna eru notuð sem svefnlyf,
annarra er neytt til að komast í einkennilegt áfengisdraumaástand.
Menn sjá ofsjónir og m. a. ýmsa skínandi fagia liti. Banvænt ef of
mikils er neytt. Er þurrkað aldinholdið etið til að komast í vímuna.
Ein fíkjukaktustegund (Opuntia coccinellifera) og e. t. v. fleiri voru
ræktaðar mikið vegna „kosckenili” eða „kokkinelli“ lúsarinnar, sem
lifði á þeim. En úr lúsarblóðinu o. fl. efnum var gerður varalitur,
sem e. t. v. er notaður enn!