Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 13

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
7
má hins vegar ekki koma í snertingu við nokkurn hlut vegna þess
að við snertinguna mundi það kólna á augabragði. í þessu ástandi
leiðir efnið nefnilega bæði hita og rafmagn miklu betur en við
eigum að venjast, en það er skiljanlegt, þar sem hér er um að ræða
frjálsar rafagnir (elektrónur og atómkjarna), sem geta ferðast næst-
um hindrunarlaust.
Því hærra sem hitastigið er, því meiri þrýsting þarf til þess að
halda plasmanu saman, og gildir þar sama lögmál eins og fyrir loft-
tegundir. Þess vegna kemur ekki til mála að hægt sé að halda efni
í plasmaástandi nema það sé mjög þunnt, miklu þynnra en and-
rúmsloftið. Annars verður þrýstingurinn óviðráðanlegur.
Plasma er hægt að búa til með því að senda mjög sterkan raf-
straum í gegnum þunnt gas, en ástandið helzt aðeins örskamma
stund. Til þess að halda plasmaástandinu við, þarf fyrst og fremst
að hindra snertingu milli plasmans og annarra hluta, en auk þess
þarf stöðugt að tilfæra mikla orku til þess að vega upp á móti
hitatapinu. Ef hitastigið verður nægilega hátt er hugsanlegt, að
þessi orka geti komið frá samruna léttra atómkjarna.
öj ’fera ÖBvdJlb
Þdttur segulsviðsins við meðliöndlun liinna heitu efna.
Loft er hægt að láta í flösku og setja tappa í stútinn, þá er vel
fyrir því séð og það geymist um ófyrirsjáanlegan tíma. Svona auð-
velt er ekki að geyma efni í plasma-ástandi. Flaskan getur ekki
lialdið plasmanu samþjöppuðu, heldur kælir það, um leið og eitt-
hvað af efninu í veggjum flöskunnar gufar upp. Inni í flöskunni
er þá ekki lengur um neitt plasrna að ræða.
En hvernig er þá hægt að hefta útbreiðslu plasmans? Það er við-
fangsefni, sem fljótt á litið virðist óleysanlegt. Þegar betur er
að gáð kemur þó í ljós, að einn af hinum sérstæðu eiginleikum
plasma-ástandsins kemur hér í góðar þarfir, en það er hin liáa raf-
leiðni. Efni, sem leiða vel rafstraum, verða fyrir kraftaverkunum
ef þau hreyfast í segulsviði, og með segulsviði má því liafa áhrif á
hreyfingar plasmans. Sterkt segulsvið torveldar mjög hreyfingar
[jlasmans þvert á stefnu sviðsins. Rafögn, sem lireyfist þvert á seg-
ulsvið, verður fyrir krafti, sem breytir stöðugt stefnunni þannig að
ögnin kemst lítið úr stað. Hins vegar er ekkert sem hindrar hreyf-
ingu agnarinnar, ef hún fylgir stefnu segulsviðsins. Plasma-agnir,
sem koma úr veiku segulsviði inn í sterkt segulsvið, snúa við í