Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 25

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
19
ferðum og með því að atliuga, hvers konar skemmdum þær valda
í bakteríugróðri. Einnig hefur komið í ljós, að flest afbrigðin eru
mismunandi að útliti.
Stærð og lögun kólíætanna er rannsökuð í rafeindasjá. Hreins-
aðar kólíætur eru hrærðar upp í eimuðu vatni eða púfferupplausn,
venjulega ammóníum-acetat eða ammóníum-benzóat púffer, sem
síðan er úðað á örþunna kollodíum-himnu, sem lögð hefur verið
yfir lítið kringlótt koparnet. Er netið haft til stuðnings himnunni.
Áður en netið er látið inn í rafeindasjána, þarf að þurrka kólíæt-
urnar. Lengi vel var þetta einfaldlega gert á þann hátt, að vatnið
var látið gufa upp við stofuhita. Mönnum varð þó fljótlega ljóst,
að veirurnar aflöguðust við slíka loftþurrkun. Eftir því sem vatns-
droparnir utan um veiruagnirnar gufa upp og minnka, eykst yfir-
borðsspennan í dropunum, og um leið og yfirborð þeitra snertir
veirurnar aflagast þær af kröftunum í yfirborði dropans. Fyrir nokkr-
um árum voru fundnar upp tvær nýjar þurrkunaraðferðir, þar sem
komið er í veg fyrir skemmdir af völdum yfirborðsspennunnar.
Önnur aðferðin er í því fólgin, að vökvinn er frystur niður fyrir
-4-75 gráður á Celsíus um leið og honum er úðað á netið. Því næst
er ísinn látinn gufa upp eða súblímera í vakúmi við -4- 50 gráður.
Gætir yfirborðsspennunnar þá ekki. Þegar búið er að þurrka veir-
urnar, eru þær venjulega skyggðar með einhverjum málmi, áður
en þær eru látnar inn í rafeindasjána til athugunar. Leggst þunnt
lag af málminum yfir kollodíum-himnuna. Hleðst hann einkum á
veirurnar, þannig að dreifing rafeindanna í þeim eykst og myndin,
sem rafeindasjáin gefur af þeim, skýrist að miklum mun.
Við rannsókn á kólíætum í rafeindasjá hefur komið í ljós, að þær
eru gerðar af sexstrendum bol, sem mjókkar í pýramída til beggja
enda. Ut úr öðrum endanum gengur hali. Á kólíætum 2,4 og 6 er
hann lengri en bolurinn og með smáhnúð á endanum. Kólíætur
1 og 5 eru með langan mjóan hala, en 3 og 7 með mjög stuttan hala.
Áður en frostþurrkunaraðferðin var tekin í notkun, álitu menn, að
þær væru halalausar. Þá var einnig álitið, að bolur kólíætanna væri
kúlulaga eða sporöskjulagaður. Stafaði það af því, að yfirborðs-
spennan flatti kantana á honum, um leið og vatnið gufaði upp.
Hali kólíætanna og bolur eru gerðir úr eggjahvítuefnum, og er
kjarnasýran falin inni í bolnum. Hægt er að rífa gat á bolinn,
þannig að kjarnasýran kemur út. Er það gert á þann hátt, að salt-