Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 36

30
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
geyma það langtímum saman. Þeir hafa orðið að fórna blöðunum,
því að það gufaði allt of mikið út um þau. Hafa grænu eða grá-
leitu stönglar kaktusanna tekið að sér hlutverk blaðanna. Stöngl-
arnir eru þykkir og yfirborðið lítið, svo að tiltölulega lítið gufar út
úr þeim. Margir kaktusar vaxa fremur hægt, því útgufun og nær-
ingarstarfsemi eru hægfara að jafnaði. Þó eru tif all-hraðvaxta kakt-
usar. Kaktusstönglar eru haglega útbúnir sem vatnsforðabúr og er
um 98% af þunga þeirra vatn. Stönglarnir eru greinalausir, eða
a. m. k. greinafáir, margir hverjir sívalir sem súlur, sumir þó flatir,
mjög margir hnöttóttir, svo að yfirborðið verður svo htið sem unnt
er. Allmargir geyrna vatn í gildum, hnöllóttum rótum. Þannig eru
hinir gildvöxnu, blaðlausu, safaríku kaktusar mjög sérstæðar þurrk-
og eyðimerkurplöntur. En þessarri miklu sérhæfingu eða aðlögun
óbyggðalífsins fylgir einnig hætta. Kaktusar og aðrar svipaðar plönt-
ur vaxa strjált að jafnaði og eru oft nær eini gróðurinn á stórum
svæðum eyðimerkurlands og blásinna fjallaauðna. Hverskonar dýr
ráðast að hinum fáu plöntum til að seðja hungur sitt. Einhvern tíma
aftur í grárri forneskju, komu fram á þróunarbraut kaktusanna teg-
undir með þyrnum, sem dýrin sneiddu hjá. Smám saman fór fram
náttúru úrval; þyrnóttu tegundunum vegnaði, að öðru jöfnu, bet-
ur en hinum, þær voru varðar ásókn dýranna, juku kyn sitt í friði
og erfðu landið. Nú eru flestir kaktusar búnir einhvers konar þyrn-
um eða nálhvössum hárum sér til varnar.
Hinn frægi jurtakynbótamaður Lúther Burbank o. fl. reyndu
með úrvali og víxlfrjóvgun að framleiða þyrnalausa kaktusa. Hef-
ur náðst nokkur árangur að vísu, en þó gengið fremur erfiðlega
að ná burtu þyrnunum, sem móðir náttúra hafði verið þúsundir
ára að skapa og þroska. Eða milljónir ára, hver veit? Margir þyrna-
lausir eða þyrnafáir kaktusar eru góðir til matar og úti í náttúr-
unni mundu slíkir kaktusar vera kúrekum og hjörðum þeirra náð-
argjöf.
I sumum kaktusþyrnum er viðarkvoða. Sitja þeir lengi, jafnvel
áratugi á stönglunum. Oft liggja þeir í hrúgum á jörðinni, þegar
kaktusarnir eru rotnaðir að öðru leyti. Margir eru þyrnarnir hinir
skrautlegustu, hárauðir, Ijósrauðir, brúnir, appelsínugulir, purp-
uralitir eða hvítir. í heitustu og þurrustu héruðunum bera margir
kaktusar utan á sér heila bendu af samanflæktum, þéttum og löng-
um þyrnum. Hlífa þyrniflækjurnar sennilega eitthvað fyrir hinum