Náttúrufræðingurinn - 1937, Qupperneq 27

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 135
iiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimmmiiiimiiimiiiiiiiimiiiiiiimiiiiimmmiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiimmiumiimiiiliiiiimiiiiiiiiiiii
ar á yfirborði jarðarinnar er 1 kg. á hvern fer-centimetra. Þrýst-
ing gnfunnar í gufukatli í járnbrautarlest er 20 sinnum meiri.
En þrýstingin í kjarna sólarinnar er 40 milljörðum sinnum meiri.
40 milljarðar kíló, eða 4 milljónir smálesta á hvern fer-centimetra!
Ef maður hitar efni, þenst það vanalega út. Beiti maður við það
þrýstingu, dregst það saman. Ef sá mikli hiti, sem við finnum í
kjarna sólarinnar, væri einn að verki, myndi alt efnið í sólinni
þenjast óskaplega út og fjúka út „í veður og vind“. En vegna
hinnar ótrúlegu þrýstingu, dregst það að sama skapi saman. Þessi
tvö öfl, hiti og þrýsting, berjast um völdin, en þrýstingin má sín
heldur betur, þótt lítið sé. Þess vegna helzt sólin saman, en sundr-
ast ekki í óteljandi agnir, vegna hitans.
Þar sem atómin klofna. Aðeins nokkurra þúsunda stiga hiti
við yfirborð sólarinnar nægði til þess að breyta öllum vanalegum
efnum í gufu. Þessi hiti lætur ekki þar við sitja, að bræða ís og
breyta vatninu í gufu, heldur klýfur hann vatns-mólekýlin í þrjú
atóm, sem þau eru gerð úr, tvö vetnis-atóm og eitt súrefnis-atóm.
Þetta vissum við reyndar áður en við héldum af stað frá jörðinni,
því að litsjáin okkar hafði frætt okkur um það, þegar við rannsök-
uðum sólarljósið í henni. Við fengum einnig sömu útkomu, þegar
við rannsökuðum ljós frá stjörnunum, aðeins við yfirborð þeirra
köldustu þrífst nokkur fjöldi af heilum mólekýlum, og þau teljast
þá einungis til sérstaklega þungra efna.
Litsjáin hefir sýnt, að sumar stjörnur eru svo heitar, að þar
sundrast jafnvel atómin — ódeilin — eins og þau hafa verið
nefnd. Þannig eru atómin nefnilega gerð, að kjarninp er hlutfalls-
lega mjög þungur og efnismikill, en umhverfis hann er ákveðinn
fjöldi af léttum efniseindum, sem kallast elektrónur. Sérhver elek-
tróna hefir ákveðið sæti í atóminu í hlutfalli við kjarnann og hin-
ar elektrónurnar, en vegna þess að allar elektrónurnar eru ná-
kvæmlega eins, geta þær skipt um sæti sín á milli. — Kjarninn í
vetnis-atóminu er að öllu leyti frábrugðinn kjarnanum í súrefnis-
atóminu, og í raun og veru er það þessi mismunur, sem skapar
mismuninn á súrefni og vatnsefni.
Allar eindirnar í hvaða atómi, sem er, bæði kjarninn og elek-
trónurnar, eru hlaðnar rafmagni, þannig að kjarninn dregur elek-
trónurnar að sér. Kjarninn heldur þeim tveimur elektrónum, sem
næst honum eru, í gríðar-föstum skorðum. Dálítið lengra frá hon-
um koma svo vanalega 8 elektrónur, áhrifa hans á þær gætir ekki
eins mikið. Þær elektrónur, sem eru enn þá lengra frá kjarnan-