Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 27

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 21
.llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Um nokkur jökullón og jökulhlaup
í Harðangri og á íslandi.
i.
Einhverjuin mun ef til vill þykja óþarfi að fara að gera erlent
jökulhlaup að umræðuefni hér í »Náttúrufræðingnum«, og segja
sem svo, að við höfum nóg — eða fyllilega það — af jökulhlaup-
um heima fyrir og þurfum ekki að sækja þau út fyrir pollinn. Ég
held nú samt, að við getum lært nokkuð af reynslu Norðmanna
um hlaupin í Harðangri, og að þau geti skýrt nokkuð fyrir okkur
uppruna sumra jökulhlaupanna heima.
Síðastliðið sumar átti ég ferð um Harðangur og kynntist nokkuð
þeim staðháttum. sem hér segir frá, en heimild mín um jökulhlaup-
in er grein eftir Halvor Rosendahl í mánaðarritinu »Naturen« (62.
árg., 1938, nr. 1), sem Bergens Museum gefur út.
Harðangursjökull (Hardangerjöklen) er nærri því kringlótt jökul-
bunga, ekki ósvipaður Hofsjökli til að sjá, en minni, víðast um 14
km. að þvermáli. Hæsta bunga hans er 1876 m. yfir sjó, en samt
er hæð fjallsins sjálfs frá rótum ekkert gífurleg, því að það stendur
upp á Harðangursvíddinni, um 1200—1400 m. hárri hásléttu. All-
margir skriðjöklar ganga niður frá jökulbungunni og ná sumir
þeirra alveg niður á jafnsléttu á víddinni. Aðeins einn þeirra kem-
ur hér við sögu. Hann gengur til vesturs og nefnist Retnbesdals-
skáki eða — af þeim sem næst búa — aðeins »skáki« þ. e. »skák-
in«. Á leið sinni vestur af fjallinu, lokar skákin fyrir mynni dal-
verpis eins, sem liggur norður og suður, og myndast þar því stöðu-
vatn af leysingarvatni og öðrum lækjum, sem til dalsins renna.
Það heitir Demmevatn (sjá kortið).
Upphaflega hafði Demmevatn ekkert afrennsli öðruvísi en undir
eða í gegnum jökulinn. Vatnsborðið stóð þá mishátt, og þegar
það komst sem hæst, brauzt vatnið oft út undan skákinni í miklum
flaumi með jakaferð, og vatnsstæðið tæmdist. í Rembesdalsvatni,
rétt fyrir neðan skákarendann, dreifist flóðið nokkuð og tefst, svo
að dregur úr styrkleika þess. Síðan heldur hlaupið áfram ofan ár-
gil og fram af hásléttubrúninni í ógurlegum fossum ofan í Simadal.
Simadalurinn er smádalur — um 5 km. á lengd og þvengmjór —