Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 29

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
23
...........1.....1111111111111111111 i 1111111111111111111111111111111111II111111111111111111111111II11111II11111111111....111111111111111111111111111111111111111
um mannvirkjum. Slík hlaup urðu árin 1813, 1861, 1893, 1896 og
1937, oftast eða alltaf í ágústmánuði.
Þar sem Demmevatn er dýpst, þ. e. við jökulstífluna, er botn
þess 1207,4 m. yfir sjó. Áður en það var ræst fram (sjá síðar), gat
það orðið 102,5 m. djúpt, en heldur ekki dýpra. Ekki svo að skilja,
að þá rynni út úr því yfir fjallið eða skákina, en þegar hækkun
vatnsflatarins náði þessu marki, brauzt vatnið út undan skákinni, þ.
e. a. s. þá varð jökulhlaup, og vatnið tæmdist. Þó ekki alltaf í botn,
útrásin stíflaðist stundum aftur, áður en svo yrði, og vatnsstæðið
tók þá að fyllast á ný. Stundum lækkaði einnig í vatninu án þess
að yfirborð þess hefði náð þessu hámarki hæðar sinnar — þessum
102,5 m. yfir lægsta botn — og varð þá ekkert hlaup samfara
þeirri lækkun.
Pegar þessar staðreyndir urðu kunnar, varð mönnum þegar ljóst,
að það sem gera þyrfti, til þess að afstýra jökulhlaupum, væri að
koma í veg fyrir, að vatnið hækkaði upp í hámark, og árið 1895
var byrjað að ræsa vatnið fram. Pað var gert með þeim hætti, að
grafin voru neðanjarðargöng í gegnum hæðina vestan við vatnið.
En verkinu miðaði of seint. Á meðan á því stóð, náði vatnið há-
markinu og eitt jökulhlaupið ennþá beljaði niður yfir Simadalinn
sumarið 1896. 1899 var verkinu lokið, og síðan hafði Demmevatn
afrennsli gegnum undirgöngin, og yfirborð þess var stöðugt í 78,6
m. hæð yfir lægsta botn — 23,9 m. lægra en hámark þess var áður.
Verkfræðingarnir höfðu reiknað rétt, nú komu engin hlaup og
menn bjuggust ekki við fleirum. Bændurnir í Simadalnum áttu sér
nú einskis ills von og ræktuðu aftur land sitt, sem eyðst hafði í
fyrri hlaupum. — En samt dundu ósköpin yfir 10. ágúst síðastlið-
ið sumar.
Hreinn ís hefur eðlisþyngdina 0,91. Ef ísveggur á að stífla vatn,
verður hann því að vera a. m. k. 1,1 sinnum hærri en vatnið er
djúpt, annars flýtur hann upp.
Þegar Demmevatn gat orðið 102,5 m. djúpt, hefði jökullinn þurft
að vera a. m. k. 112,75 m. hár, til þess að stífla fyrir það, ef hann
væri úr hreinum ís. En í jökulís er alltaf allmikið loft, svo að
eðlisþyngd hans mun vera nokkuð minni en eðlisþyngd glærs íss,
og verður jökullinn þá að vera þeim mun hærri. Sandur og grjót
myndi aftur á móti þyngja jökulinn, en Rembesdalsskákin er ekki
menguð af slíku, svo að neinu muni,