Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 36

30 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
iiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiu
í september byrjun 1935 kom hlaup úr vestanverðum Skeiðarár-
jökli. Undir eins í sama mánuði kannaði Jóhannes Áskelsson upp-
tök þess, og rakti þau til Grænalóns* **. Stæði þess var nú tómt,
vatnið hafði fengið framrás undir jökulinn, og hlaupið kom svo
undan jökulsporðinum í upptökum ánna Súlii og Blautukvíslar á
Skeiðarársandi. Alla leiðina frá Grænalóni frann í jökulsporð, 13—16
km., hefur flóðið farið undir jöklinum.
Eftir mælingunum vorið áður var Grænalón 18 km2 að flatar-
máli. Mestu dýpt þess telur Jóhannes um 200 m., en meðaldýpt
um 120 m. Eftir því hefur rúmmál þess verið um 2000 milljónir
Árið 1898 kom einnig hlaup í Súlu, og samtímis tæmdist Græna-
lón. 3 árum síðar var það aftur orðið fullt.
Jóhannes telur líklegt, að Grænalónshlaupið standi í nokkru sam-
bandi við eldgosið í Grímsvötnum vorið 1934 og jökulhlaupið
mikla, sem þá varð um leið. Pá hafi orðið rask mikið og hreyf-
ing í jöklinum, sem hafi gert hann miður vatnsheldann, og þannig
hafi vatninu opnazt leið gegnum eða undir jökulinn. Jóh. bendir
ennfremur á það, að árið 1897 — ári fyrir fyrra Súluhlaupið —
hafi einnig verið gos í Vatnajökli og samfara því hlaup í Skeiðará.
Niels Nielsen getur þess í bók sinni um Vatnajökul***, að líkur
séu fyrir því, að berggrunninum undir Skeiðarárjökli á móts við
Grænalón halli þannig, að vatnsrásin úr lóninu hafi á kafla orðið
að liggja upp á móti hallanum. Hann bendir á, að ef yfirborði
bergsins undir jöklinum á að halla undan alveg frá botni vatnsins,
þar sem það er dýpst, þá hljóti jökullinn að vera yfir 300 m. á
þykkt (sbr. hæðartölurnar á korti Trausta). En sú þykkt finnst hon-
um meiri en góðu hófi gegnir hjá skriðjöklum.
Nielsen getur þess til, að þegar vatnið í Grænalóni hafi lækkað
svo, meðan á hlaupinu stóð, að yfirborð þess er ekki lengur hærra
en lægsta skarðið í berggrunn Skeiðarárjökuls, hafi það samt hald-
* Rit Vísindafélags íslendinga XVIII, Rvík 1936.
** í grein Jóh. Ásk. bls. 42 stendur, 2 milljónir m3, en mun vera prentvilla,
því að hinar tölurnar (meðaldýpt 120 m. og flatarmá! 18 km2) eru miklu senni-
legri.
*** Niels Nielsen: Vatnajökull. Kampen mellem Ild og Is. Kauptnh. 1937. Bls.
91—93. Pýðing eftir Pálma Hannesson: Baráttan milli elds og ísa. Rvík 1937.
Bls. 92—93.