Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 44

36
NÁTTÚRUFRÆÐINGUKINN
Það var því næsta undarlegt, að um leið og Thoroddsen hætti
rannsóknum sínum skyldi doktor Helgi Péturss, sem þá var stúd-
ent, „kollvarpa“ skoðunum hans um myndun landsins, enda viður-
kenndi Thoroddsen aldrei niðurstöður dr. Helga nema að nokkru
leyti, og er ekki laust við að mönnum hafi þótt það blettur á minn-
ingu þess mikla fræðimanns.
En síðari jarðfræðingar hafa hallazt að aðalniðurstöðum dr.
Helga, og mér er ekki kupnugt um, að nokkur hafi andmælt þeim
upp á síðkastið.
Skoðanir Thoroddsens um myndun landsins voru í aðaldráttum
þessar: Elzta myndun landsins er tertier basaltskjöldur yfir 3000
m þykkur, sem sennilega náði upphaflega á milli Grænlands og
Skotlands. En á pliocen eða fyrr brotnaði þessi skjöldur og part-
arnir missigu á ýmsa lund. Urðu um það leyti geysileg öskugos, sem
auk fleiri þýðingarminni krafta leiddu til hinnar miklu móbergs-
myndunar. Ofan á móbergið hlóðst síðan 3—400 m þykk grágrýtis-
myndun, hið eldra grágrýti. Landið brotnaði enn og misseig, og þá
skapaðist í stórum dráttum hið núverandi landslag. Allt þetta gerð-
ist fyrir ísöld, eða réttara sagt hinar kvarteru ísaldir. Starf ís-
aldarjöklanna var því aðallega í því fólgið, að fægja og hefla lög-
un landsins, enda þótt gera mætti ráð fyrir að hefiltönnin hafi víða
gengið djúpt.
En 1899 fann dr. Helgi Péturss ótvíræðar jökulurðir inni á milli
grágrýtislaganna og í móberginu og dró af þeim fundi þá nær-
liggjandi ályktun, að móbergið og grágrýtið, og þar með núver-
andi landslag, væri að öllu leyti myndað á hinum kvartera ísaldar-
tíma, þar eð ekki var vitað um að ísöld hefði neins staðar orðið á
tertiera tímanum. Einnig fann hann, að efstu 3—400 metrarnir í
hinum „tertieru“ basaltfjöllum voru úr samskonar grágrýti og það,
er hvílir ofan á móberginu, og einnig í þessum fjöllum fann hann
jökulurðir inni á milli grágrýtislaganna. En í fyrstu sá dr. Helgi
sig þó knúðan til að álykta, að þessar síðarnefndu jökulurðir gætu
ekki verið frá hinum kvarteru ísöldum vegna þess, að þær hlutu
að vera eldri en hin pliocenu skeljalög á Tjörnesi. Síðar veik hann
þó frá þeirri skoðun, og sú almennt viðurkennda niðurstaða af
hans rannsóknum varð þá sú, að efri hluti hinna ,,tertieru“ basalt-
fjalla væri kvarter, og því allir hinir löngu og djúpu dalir norðan-
lands fyrst orðnir til á ísaldartímanum.
Þetta þýddi hinsvegar, að starf jöklanna hefði verið margfalt
meira en áður var álitið og yfirleitt, að þeir kraftar, sem breyta