Náttúrufræðingurinn - 1940, Side 48

40
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
hafi staðið í óbreyttri hæð, eða því sem næst, margfalt lengri
tíma en liðinn er frá lokum ísaldar til vorra daga.
Það mætti nú segja, að hér sé eingöngu um að ræða kyrrstöðu
jökulsins, er hann var að dvína í lok ísaldar, en ég tel miklu senni-
legra að um sjálfstæða ísöld sé að ræða og finnist þannig merki
tveggja ísalda í dölunum, enda er það í samræmi við ísaldarmenja-
fundinn í Víðidalnum, og þar sem sýnt er, að mesta ísöldin hafi
ekki gert meir en að fylla dalina, verður að búast við menjum
síðustu ísaldar í miðjum hlíðum og er þá ekki um annað að ræða
en umgetna stalla og gil. Þar sem fyrsta ísöldin var á Norður-
löndum minni en sú mesta, hefir hin síðarnefnda vafalaust sópað
burt flestum menjum hennar og er því ekki að furða þótt þær
hafi enn ekki fundist hér eftir svo stutta leit.
Ýmislegt virðist benda til þess, að jöklarnir hafi gert tiltölulega
lítið að því að móta landið og minna en ætla mætti. Sumir dal-
irnir norðanlands, eins og Eyjafjörðurinn á köflum, hafa alls ekki
hina sérkennilegu trogmynduðu lögun jökuldala, og jöklarnir
hafa því ekki náð að útmá ummerkin eftir forsögu dalanna. Hið
sama kemur í ljós þegar litið er á hinar ísnúnu grágrýtisdyngjur,
sem víða eru á landinu. Þessar dyngjur hafa staðið af sér að
minnsta kosti seinustu ísöld og halda ekki eingöngu hinni reglu-
legu lögun sinni, heldur má jafnvel einnig sjá leifar af gígnum
á toppi fjallanna. Þetta talar sínu máli og ég held því að skoð-
anir sumra jarðfræðinga, að mörg einstæð fjöll eins og Herðu-
breið, Bláfjall, Hlöðufell og fleiri séu orðin til við það, að jöklar
hafi sópað burt landinu í kring, geti ekki staðist.Eins og síðar
verður vikið að, hafa þessi fjöll vafalaust staðið eftir að landið
seig í kringum þau.
Við höfum að framan að eins talað um hið forna basaltsvæði á
Mið-Norðurlandi, en færum nú út kvíarnar austur yfir móbergs-
og grágrýtissvæðin milli Bárðardals og Hólsfjalla og suður í land.
Grágrýtið ofan á fjöllunum norðanlands smálækkar er sunnar
dregur og rennur loks yfir í grágrýtið, sem þekur öræfin norðan
Hofsjökuls. Þetta grágrýti hverfur svo að mestu undir lausum
ruðningi öræfanna, en sunnanlands kemur alveg samskonar grá-
grýti fram í svipaðri hæð í Hreppafjöllunum eins og dr. Helgi
Péturss hefir bent á. Hvað er nú eðlilegra en að gera ráð fyrir,
að hér sé allsstaðar um sömu myndunina að ræða allt frá norður-
strönd landsins og suður að Suðurlandsundirlendinu? Á móti því
hafa ekki verið færðar fram neinar alvarlegar ástæður.