Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 74

66
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
stöðu hans, allt frá söðli að neðan og suður um Tröllaskarð, með
2—3° halla í suðlæga stefnu.
Með þessum athugunum eru þá ákveðnir aðaldrættir berglaga í
neðanverðum Mælifellshnjúk og í nágrenni hans. Verður þá ljóst,
að undirstaða hans er í fullu samræmi við umhverfið að byggingu,
og að jafnvel áframhald efstu grágrýtislaga Járnhryggs liggja
gegnum hann ekki mjög miklu neðar en framhlaupskvosin eða gíg-
urinn í Svörtuskál. Gosmyndanirnar í toppi hnjúksins virðast því
hafa hlaðizt upp ofaná grágrýtislög fjallanna, og eftir að efstu lög
Járnhryggs og annara nærliggjandi fjalla mynduðust. Frá því
sjónarmiði ætti toppur hnjúksins ekki að geta verið eldri en frá
lokatímabili háfjallagrágrýtisins. Að vísu getur vel átt sér stað,
að grágrýtislögin neðan við toppinn og efstu lög Járnhryggs hafi
runnið frá hraunuppvarpi á sama stað, og gosgangur hans stendur
nú, en þá hafa þær gosstöðvar endurvakizt löngu síðar og hlaðið
upp þann hnjúk, sem nú stendur.
Þegar um aldursákvörðun Mælifellshnjúks er að ræða, er og vert
að veita því athygli, að móbergslögunum í hnjúknum hallar ofan í
Mælifellsdal, eins og þau hefðu runnið undan hallanum niður bratta
hlíð. Þetta bendir til þess, að gosin hafi orðið eftir að hálendishell-
an fór að brotna niður og grafast til muna, svo að Mælifellsdalur
hafi að minnsta kosti að einhverju leyti verið orðinn til áður en
gosin gerðust. En hér kemur fleira til greina: Það er sérkenni
Mælifellshnjúks, að basaltið hefir hlaðizt upp í böggla með basalt-
gleruðu yfirborði (Globulor basalt), samfara móbergsmyndun af
þeirri gerð, er áður er lýst. Þessi einkenni hafa jarðfræðingar tal-
ið, að heyrðu til þeim basaltmyndunum, sem hefðu orðið til við
gos undir vatni eða á sjávarbotni. Þar sem lík einkenni hafa fund-
izt hér á landi, hafa 'þau verið eignuð samskonar snöggum kæli-
áhrifum, er orðið gætu, þegar gos færu fram undir jökli, eða yrðu
fyrir vatnsrennsli frá eldbráð jökuls í nánd við gosstaðinn. Ein-
kenni þessi er mér ekki kunnugt um að séu þekkt í háfjallagrá-
grýtinu hér norðanlands, en virðast eingöngu bundin við þá staði,
sem sterk rök liggja fyrir um, að hafi byggzt upp á jökultíma. Nú
liggja gosstöðvar Mælifellshnjúks í 900—1100 m hæð yfir sjáv-
armál, svo engar líkur eru til þess, að sjávaráhrif komi þar til
greina. Hins vegar eru þessi einkenni þar svo alveg sérstaklega
glögg og stórfengleg, að fram hjá þeim verður ekki gengið. Eg
tel því, að svo framcurlega sem framangreind kenning jarðfræð-
inganna geti staðizt almennt, og það sé eg enga ástæðu til þess