Náttúrufræðingurinn - 1940, Síða 66

58
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
sömu stefnu basaltgangar 40—50 cm þykkir. Nokkrum metrum
austar og í brún hnjúkkollsins liggur annar basaltgangur með
sömu stærð og gerð, og enn annar, er kemur nokkru neðar í
hallann austur af. Vestan í hnjúknum vottar einnig fyrir tveim-
ur svipuðum basaltgöngum.
Um hnjúkinn liggur því kerfi samsíða gosgangna, sem senni-
lega eiga rót sína að rekja til meira en einna eldsumbrota. Efni
basaltganganna er stuðlað, dökkleitt, smáeygt grágrýti, ísprengt
kvarts- og zeólítakrystöllum, sem myndazt hafa við fyrstu gerð
bergsins, en eru ekki holufyllingar. Stuðlarnir liggja lárétt,
mjög grannir og stuðlaskil víða um miðjan berggang. Lega berg-
ganganna- er lóðrétt eða þeim veitir sumstaðar aðeins til vest-
urs. Bendir það til þess, að snörun sú í undirstöðu hnjúksins og
umhverfi hans til suðvesturs, er síðar verður getið, hafi að mestu
eða öllu verið um garð gengin, áður en gangar þessir urðu til.
Að undanteknum þessum bei'ggöngum verður ekki í fast berg
séð í ofanverðum hnjúknum. Það er eins og þeir skerist upp úr
samanþjöppuðu, en þó bindingslitlu hröngli úr smáum grágrýt-
isstuðlabergsstubbum, samskonar að gerð og þeir, sem hrunið
hafa niður hliðar hnjúksins á alla vegu. Þessir 5—6 hliða stuðla-
bútar eru að bergbyggingu mjög í samræmi við grágrýti gos-
ganganna, aðeins ljósari að lit, meira eygðir og lítið sem ekkert
mengaðir kvartsögnum. Á flestum þeirra er holunum þéttraðað
á lárétta fleti, er liggja með litlu millibili þvers í gegnum stuðl-
ana. Stærð stuðla er tíðust 5—7 cm í þvermál og lengdin 7—10
cm, en þeir komast niður í 2—3 cm í þvermál og 4—5 cm á
lengd. Yfir 12 cm þvermál virtist mér mundi sjaldgæft. Grjótið
er mjög létt, vegna þess hvað það er eygt í gegn, en regluleg
vikureinkenni er þó ekki um að ræða.1)
Móbergið er, eins og áður er sagt, bleikrauðleitt að lit í óveðr-
uðu sári. Veðraða skánin nokkru móleitari. Við fyrstu sýn líkist
það mjög sumu móbergi heiðahálendisins, en séu óveðraðar
brotflísar beggja þessara móbergsafbrigða skoðaðar við hæfi-
lega stækkun og birtu, er munurinn allmikill. Að vísu eru gul-
1) Ég hefi séð á Náttúrugi'ipasafninu í Reykjavík bergstuðul, sem G. G.
Bárðarson hefir tekið úr tiltölulega ungum gosmyndunum á Reykjanesi. Er
hann mjög af sömu gerð og stuðlar Mælifellshnjúks og svipaðar myndanir
munu finnast á stöku stað annars staðar, sem aðalefni, íneðal grágrýtis-
myndana frá jökultíma.