Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 70

62
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
leyti í samræmi við samskonar grjót í hlutfallslega ungum mynd-
unum.
Samkvæmt öllu útliti hnjúksins, sem hér hefir verið að nokkru
lýst, er það engum vafa bundið, að þar hafa stórfelld eldsumbrot
átt sér stað. Er sérstaklega mikilsverð afstaðan í Svörtuskál, sem
meðal annars gefur færi á að kynnast aðalgosganginum, um 200
m djúpt niður í fjallið. Lengd gangsins verður ekki ákveðin með
vissu, en hann virðist ekki ná alla leið suður úr hnjúknum í Trölla-
skarði og hans gætir ekki heldur til norðurs lengra en í Svörtuskál.
Hann ætti því ekki að vera öllu lengri en IY2 km. Eins og áður er
sagt, er Svartaskál, að minnsta kosti í núverandi gerð, mynduð við
framhlaup úr hnjúknum. Þó gæti lögun og dýpt á botni skálar-
innar bent til þess, að áður en framhlaupið hefði átt sér stað, þá
hefði verið sporöskjumynduð skál ofan í hnjúksranann, og hafi þá
hlaupið aðeins vestari barmur skálarinnar. Það bendir og í sömu
átt, að talsvert af gjallkenndum molum finnst í framburðinum úr
skálinni niður í Mælifellsdal, sem eru samskonar þeim er finnast
í skálarbotninum uppi. Þessi upprunalega skál mundi þá hafa ver-
ið gígop frá lokatíma gosanna og hafa varðveizt fyrir jökulskriði
seinni tíma, í vari við hnjúkinn. Vel gætu slíkar gosskálar hafa
verið víðar um hnjúkinn, er gosunum lauk, þótt nú sjái þeirra
hvergi merki vegna þess, hve mikið er eytt af hinni upprunalegu
byggingu.
Upplýsingar þær, er Svartaskál gefur um innri bergmyndun
efri hluta Mælifellshnjúks, skýra einnig sumt af því, sem fyrir
augun ber ofan á honum. Nú verður skiljanlegt, að lausagrjót úr
eintómum stuðlabergsstubbum hylur allar hliðar hnjúksins. Það á
uppruna sinn að rekja til bögglabergsins, sem allt er sundursaxað
í lausbundna stuðla. Bögglarnir eru því auðleystir langt inn úr
yfirborði og mynda þannig þykkan lausaskriðuhjúp um allan
hnjúkinn. Veðrun þessi hefir orðið því gagngerðari en víða á fjöll-
um annars staðar, sem ætla má, að hnjúkurinn hafi staðið upp úr
jökulbreiðunni um langan aldur, áður en jökultíma algjörlega lauk.
Það er og einnig eftirtektarvert atriði í sambandi við myndun mó-
bergslaganna ofar í hnjúknum, að þverskurður fæst á móbergs-
ganginn í Svörtuskál. Gangurinn sést hér liggja svo langt niður í
rætur hnjúksins, að það er ekki líklegt, að innihald hans sé aðeins
endurfallið gosblásið efni (pyroklastisk materiale), er fyllt hafi
upp tómarúm myndaðrar gjár að afloknu gosi, heldur er lögun
hans og stærð fullkomlega hliðstæð við venjulega gosganga, þar