Náttúrufræðingurinn - 1940, Síða 98

90
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
ÁSKELL SNORRASON;
ÖSKULAGIÐ MIKLA Á NORÐURLANDI
Hvar sem grafið er í órótaðan jarðveg í Þingeyjarsýslum eða
Eyjafirði (og að ég held einnig í Skagafirði), verður fyrir ljós-
gulgrátt lag af smágerðum sandi, sem sýnilega er eldfjalla-
aska, sem fallið hefir við afar stórkostlegt öskugos. Öskulag
þetta: „hvíta leirlagið“, „hvíti sandurinn", eins og það er al-
mennt kallað, er allþykkt, víða þetta 10—12 cm og sumstaðar
þykkra. Það finnst jafnt í mýrum sem á þurrlendi, alstaðar
nema þar sem allan jarðveg hefir blásið burt. Ekki er mér kunn-
ugt, hversu langt austur eða vestur þetta mikla öskulag nær,
og uppi á meginhálendi landsins er vafasamt að mögulegt sé
að ákveða takmörk þess, þar sem vantar jarðveginn til að varð-
veita það og önnur öskulög fyrir foki.
Þegar ég var barn að aldri (ég ólst upp í Reykjadal og Lax-
árdal í Suður-Þingeyjarsýslu) vakti þetta hvítleita lag í moldar-
börðum og mógröfum athygli mína. Er ég spurði, hvað þetta
væri, þá fékk ég það svar, að það væri eldfjallaaska, sem fallið
hefði úr loftinu fyrir óralöngum tíma, löngu áður en land byggð-
ist. Þegar ég spurði svo, hvernig menn vissu, að það hefði verið
fyrir landnámstíð, þá var það rökstutt með því, að landið hefði
hlotið að leggjast í eyði, ef slíkt öskufall hefði komið á það al-
byggt. Ennfremur sagði faðir minn mér, að á hrauninu í Laxár-
dal, Mývatnssveit og Aðaldal væri þetta öskulag ekki til, en
hlyti að liggja undir því. Hraunið hlyti þó að hafa
runnið alllöngu áður en landið byggðist, því að ella hefðu þess-
ar sveitir ekki verið orðnar byggilegar. Seinna gat ég sannfært
mig um það, að það var rétt, að „hvíta leirlagið“ var ekki til of-
an á hraunum þeim, er faðir minn tiltók. Hugsanlegt var þó, að
það hefði fokið af þeim, ef það hefði fallið á þau alveg óupp-
gróin, en líklegt að þá mætti finna leifar þess í holum á yfir-
borði hraunanna.
Fyrir nálega hálfu öðru ári fékk ég af hendingu fulla sönn-
un fyrir því, að athuganir og ályktanir hinna ólærðu þingeysku
bænda voru réttar, og að „hvíta leirlagið", sem þeir svo nefndu,