Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 52

144
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Ofan á þessari myndun liggja hin frægu skeljalög, sem fram
koma í háum bökkum á ca. 5 km löngu svæði. Þeim hallar til
NV. og sér því í æ efri og yngri lög þegar farið er út með bökk-
unum frá Köldukvísl til Hallbjarnarstaðakambs, og hæð bakk-
anna gefur enga hugmynd um hina upphaflegu þykkt þessara
jarðlaga. Guðmundi Bárðarsyni, sem með frábærri elju rannsak-
aði þessa bakka hátt og lágt, taldist til, að myndunin hefði upp-
haflega verið um 500 m þykk. Aldur laganna má að nokkru
ráða af því, að þau og með þeim jarðskorpan á þessu svæði,
hafa fengið tíma til að síga mikið og hallast, en til slíkra hreyf-
inga þarf yfirleitt óralangan tíma. í öðru lagi ber það vitni um
háan aldur, að skeljarnar, sem í lögunum finnast, eru oft fylltar
hinum fegurstu krystöllum, sem kallaðir eru sykursteinar.
Lögin hafa einnig verið lengi að myndast, ef ráða má af þykkt
þeirra, en auk þess sést það á því, að aðrar skeljategundir hafa
lifað, er botnlögin mynduðust, en þá, er þau efstu settust.
Utan við Hallbjarnarstaðakamb, í Höskuldsvík, ganga skelja-
lögin undir basaltlög, sem rekja má út að Breiðuvík. Þessi basalt-
myndun hefir í fyrndinni sennilega verið allþykk, en nú standa
ekki eftir af henni nema 5 eða 6 hraunlög, en flest eru all-
þykk, 15—20 m. Lögin eru úr dökku, fíngerðu basalti, en
sprungur og holur þess eru talsvert fylltar aðkomuefnum, zeo-
lítum. Sum lögin eru sem morkin af elli og veðrun. Leiti mað-
ur að sams konar basalti í fjöllum Mið-Norðurlands, t. d. hjá Ak-
ureyri, er þau að finna niðri við sjó, þ. e. undir 1000—1500 m.
þykkum basaltlögum. Þau eru því ein af eldri deildum basaltsins,
en ekki sú yngsta, eins og sumir hafa haldið.
Basaltið má, eins og sagt var, rekja út að Breiðuvík, en þar
gengur það undir geysiþykk lög, sem neðan til eru óreglulegt
hrúgald af hnullungum, möl, sandi og leir, en ofan til reglulega
lagskiptur sjávarleir með skeljaleifum.
Þessi myndun kemur ekki aðeins fram í Breiðuvík, heldur má,
að frátöldum skeljalögunum, rekja hana upp undir fjöll og langt
suður á nesið að upptökum Hallbjarnarstaðaár. Lögin stafa frá
löngu tímabili þegar fram fór niðurrif á basaltinu, sem undir
liggur. Hið forna land mun hafa verið farið að hallast eigi lítið
á þessum tíma, og þess vegna hefir tönn tímans ekki aðeins
unnið á basaltinu, sem hlífði skeljaleifunum sunnar á nesinu,
heldur á stórum kafla komizt ofan í þau sjálf. Á þessu tímabili
hafa einnig orðið ösku- og vikurgos á landinu og má finna að-