Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 55

N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
147
þykkra, 3—400 m, enda mun hér miklu minna eytt ofan af hin-
um forna grágrýtisskildi.
Undir grágrýtinu tekur við 2—300 m þykk hörðnuð gjall- og
öskumyndun. Að vísu hefir hér verið um líparítgos að ræða en
ekki basaltgos, eins og fyrir austan- En það skiptir ekki svo
miklu máli; aðalatriðið er, að myndunarskilyrðin hafa verið hin
sömu. Undir öskunni kemur síðan dökkt, þétt fornbasalt, og
jafnvel hin neðstu, sýnilegu lög þess verða ekki aðgreind frá
basalti því á Tjörnesi, sem þekur eldri skeljalögin. En jafn illa
leikið og ellilegt basalt og það, sem skeljalögin hvíla á, hefi ég
enn ekki fundið við Eyjafjörð.
Úti í Fljótum og Siglufirði finnum við sömu byggingu fjall-
anna og við Akureyri og okkur kemur nú ekki á óvart, að jafn-
vel suður í landi hafa fjöllin sömu byggingu.
Ofan á Esjunni hvíla grágrýtislög, sem hvorki með berum
augum né við smásjárrannsókn eru aðgreinanleg frá norðlenzka
grágrýtinu.
Þá tekur við yfir 150 m þykk móbergsmyndun, og undir
henni koma lög hins dökka og þétta basalts, nákvæmlega eins
að gerð og útliti og á Tjörnesinu eða við Eyjafjörð og það sem
er enn þá athyglisverðara — undir þessu basalti kemur að minnsta
kosti 200 m þykk molabergsmyndun (sediment), sem þannig
virðist samsvara eldri skeljalögunum á Tjörnesi. Heildarþykkt
þessarar myndunar er ekki að svo komnu unnt að ákveða. Loks
kemur fram undir Esjunni forngrýtiskjarni eða mjög grófkorn-
ótt basalt. Bygging Esjunnar er því í öllum aðalatriðum eins og
Tjörnessins, nema að skeljaleifarnar vantar.
í fjarska hefi ég ekki getað betur séð, en að svipuð sé bygg-
ing Skarðsheiðarinnar og Vatnsdalsfjalls, og í Skagafirðinum
minnir Mælifellshnjúkur enn á þau móbergs- og grágrýtislög,
sem sorfin eru ofan af fjöllunum.*)
*) Ég skoðaði Mælifellshnjúk 1937 og gerði mér þá svipaðar hug-
myndir um hann og koma fram hjá Jakob Líndal í síðasta hefti Nátt-
úrufræðingsins. En ég sé nú, að hnjúkurinn mun aðeins vera leifar
af hinni *fornu móbergsmyndun, líkt og Súlur hjá Akureyri. Hefir
hann haldizt sérstaklega vel sökum festunnar í gosgöngunum. Basalt-
gangarnir í hnjúknum sýna, að fyrri hraunlög, væntanlega grágrýtið,
munu horfin ofan af móberginu. Hnjúkurinn kann að vera eldstöðvar
frá móbergstímanum, en efnið í honum er miklu eldra en núverandi
dalir.