Náttúrufræðingurinn - 1955, Side 38

146
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Þessi svæði eru og sennilega út af fyrir sig í flotjafnvægi. Þetta er
fyrsta ákveðna bendingin, sem fengizt hefur um léttara lag undir
basaltinu. Um hitt verður ekki dæmt, hvers konar lög þetta eru.
Þau gætu verið gerð að verulegu leyti úr kalki og svipuðum sjávar-
lögum, en þau gætu einnig verið algerlega úr móbergi. En hvað sem
efninu líður er eðlisþunginn mun lægri en i basaltplötunni.
Það liggur í eðli málsins, að um þykkt basaltplötunnar verður ekki
á þennan hátt sagt með verulegri nákvæmni. Hún er verulega þykk-
ari en 3 km og mun þynnri en 10 km, og 5—7 km er í beztu sam-
ræmi við mælingamar.
Við athugum nú ýmsar skarpari ójöfnur á þyngdarkortinu yfir
Suðurlandsundirlendið. Þyngdin er há um miðundirlendið, og þar eru
tvær áberandi hæðir, Flóahæðin og Holtahæðin. En austan við linu,
sem gengur gegnum Heklu og hefur venjulega SV—NA sprungu-
stefnu, fellur þyngdin snögglega niður um 12—14 milligal. Þetta
sýnir, að þar sem þungt basalt er ráðandi um miðundirlendið, þá
taka við léttari lög í undirgrunninum austan við nefnda línu. Hér
verður að reikna með þykku móbergslagi í sigdæld í basaltgrunnin-
um, en það stendur einnig hátt upp úr henni og myndar yfirleitt fjall-
lendið á þessu svæði.
Markalínan er jafnframt vesturtakmörk hins núverandi eldgosa-
svæðis, og við komumst að þeirri niðurstöðu, að þetta svæði er sigin
basaltspilda, en dældin fyllt og kúffyllt af móbergi og öðrum léttum
gosefnum. Hekla liggur ekki aðeins á sprungu, hún er á sjálfri megin-
spmngunni, sem markar að vestan hið raskaða svæði. Þetta er jafn-
framt allgömul sprunga og hreyfingar hafa orðið á henni löngu fyrir
tið sjálfrar Heklu.
Vestan við undirlendið verður útkoman alveg hliðstæð; þar fellur
þyngdin snögglega niður við línu, sem liggur um Grímsnes og ölfus.
Vestan við hana mætir okkur víða móberg, sem að nokkru fyllir upp
í sigdækl í basaltgrunninum. Hér er vesturálma hins sunnlenzka
eldfjallasvæðis og á sjálfri markalínu þyngdarinnar eru eldstöðvarnar
í Grimsnesi.
Skipting Suðurlandsins í tvö eldfjallasvæði með móbergi sem ráð-
andi bergtegund og eldri basaltspildu á milli, kemur þannig vel
fram í þyngdarsviðinu. .Tarðskjálftarnir miklu 1896 voru tengdir við
basaltspilduna og aðallega vesturrönd hennar. Eystra móbergssvæðið
virðist hafa einhver deyfandi áhrif á jarðskjálfta, sbr. það, að Heklu-