Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 40

Sigurður Þórarinsson:
Myndir úr jarðsögu íslands III
ELDGJÁ
Mörg voru þau og merkilog náttúrufyrirbærin, sem Þorvaldur Thor-
oddsen leit fyrstur náttúrufræðinga á átján sumra ferðalögum um
ísland. Ekki veit ég fyrir víst hvert svar hans hefði orðið, ef hann
hefði verið spurður að því, hvert þessara náttúrufyrirbæra honum
hefði þótt merkilegast, en líklegt þykir mér, að hann hefði svarað:
Eldgjá.
Eldgjá er eitt það náttúrufyrirbæri, sem er svo merkilegt, að sér-
nafn þess hefur orðið alþjóðlegt vísindaheiti. -— Geysir í Haukadal
er annað slíkt. — Eldgjá er í sannleika stórkostleg. Það er eins og
máttug hönd hafi reitt af reiði heljarstóran hníf og rist í ásjónu
móður jarðar, svo að lagaði úr, en eftir stóð gapandi skurður með
klepraða barma. Og það er enginn smáræðis skurður. Lengd Eldgjár
frá Gjátindi til norðurjaðars Mýrdalsjökuls er 27 km, en gjáin nær
auk þess eitthvað inn undir jökulinn, og Robson sá, er síðar getur,
telur hana ná alla leið suður í Kötlu. Raunar er ekki hægt að tala
um eina samhangandi gjá alla þessa leið. Hún er slitin sundur á
nokkrum stöðum, og má skipta henni í þrjá aðalhluta. Nyrzti hlut-
inn, sem kalla mætti norðurgjána, nær frá Gjátindi suður í hæð-
irnar norðaustur af Mórauðavatnshnúkum, er þetta að heita má sam-
hangandi gjá, 8,2 km löng. Annar kafli, 9 km á lengd, heldur sömu
stefnu (N 35° A), en er forskotinn nokkuð til vesturs, liggur austan
í Mórauðavatnshnúkum og nær suður að Tungufljóti. Þessi hluti
gjárinnar er nokkuð sundurslitinn. Frá Tungufljóti suður að Rauða-
botni ber lítið á gjánni. Við Rauðabotn fær Eldgjá nokkuð suðlægari
stefnu (N 17° A), og heldur þeirri stefnu til Mýrdalsjökuls. Hraun
þau, er runnið hafa frá Eldgjá, telur Thoroddsen vera um 700 km2,
þar af hefur um helmingur að flatarmáli runnið niður með Öfær-
unum báðum í farveg Skaftár og breiðzt út austan, Kúðafljóts, allt aust-