Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 51

FRÓÐLEGAR JÖKULRÁKIR
157
Eftirtektarverð er þó rákastefnan, sem þar er sýnd, frá austri til
vesturs yfir Garðskagatá og í svipaða stefnu nokkru sunnar á vestur-
strönd skagans. Um þær athuganir segir í dagbók minni 5. júli 1945,
en þann dag gekk ég strandlengis frá Keflavík út á Garðskaga og suður
fyrir Hvalnes og leitaði að jökulrispum:
„Jökulrispur fundust aðeins á tveimur stöðum, í malargryfju hjá
Gufuskálum og undir rofbakka sunnan við Fuglavík. Hjá Gufuskál-
um eru þær smágervar, en skarpar og alveg einhlítar, stefna af
Hamrahlíð í Mosfellssveit. En hjá Fuglavík eru aðeins sljó gróp, stefna
af Stórahrút. Klappir standa annars víða upp úr jarðvegi á allri dag-
leið minni og eru yfirleitt sléttar og eindregið hvalbakaðar frá austri
til vesturs og stráðar stórum grettistökum. Er vart að efa, að jökull
hefur gengið yfir allt Rosmhvalanes frá austri til vesturs, en rispur
hans hafa gersamlega máðst burt (af sandfoki og sjávargangi) nema
þar, sem berggrunnurinn hefur lengst af verið hulinn lausum jarð-
lögum“.
Þessi skoðun mín er enn óbreytt. Rákakerfið hjá Gufuskálum hlýt-
ur að vera eftir skriðjökul, sem gengið hefur út Faxaflóa og náð
a. m. k. alveg út í núverandi mynni hans að sunnanverðu.
Þetta staðfestir einnig athugun mín (15. ágúst 1951) í Keflavíkur-
bergi, næst kaupstaðnum. Þar er neðst í bergstálinu jökulruðningur
(leir með rispuðum steinvölum) með skeljabrotum, og auk þeirra lykur
hann um stórt flikki úr smágeru völubergi, sem morar af sjóskeljum.
Langmest er þar af rataskel (Saxicava arctica). Yfir ruðningnum
liggja aðeins laus jarðlög, og sjálfur er hann lítt harðnaður. Jökull-
inn, sem hlóð þessum ruðningi undir sig, hlýtur að hafa skafið hann
upp af sjávarbotni, þ. e. komið austan að, út Faxaflóa, en ekki ofan
af Reykjanesslcaga.
Jökulminjar, sem hér var lýst, bæði ruðningurinn í Keflavik og
rispurnar hjá Gufuskálum, geta vel verið jafnaldra, en eru bersýni-
lega eldri en rispumar, sem kortið sýnir á Vogastapa og stefna sunnan
frá ísaskilum skagans, því að meðan Faxaflóajökullinn gekk vestur
yfir Garðskaga, hlýtur hann að hafa gengið yfir Vogastapa og væntan-
lega rákað hann frá austri til vesturs. En þegar sá mikli skriðjökull
tók að þynnast og styttast, snerist stefna jökulsins á norðanverðum
Reykjanesskaga meir til Faxaflóa, og sennilega hafa þá fyrst myndazt
ísaskil eftir skaganum utanverðum. Isstraumurinn, sem þaðan seig
norður í flóa, hefur nú gersamlega þurrkað út rákir Faxaflóajökuls-
ins á Vogastapa og rist sínar í staðinn. En hann hefur væntanlega