Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 57

FRÓÐLEGARJÖKULRÁKIR
163
í vari fyrir hafróti, hafa rákir getaS varðveitzt. Mér hefur aðeins
tekizt að finna þar einhlítar jökulrákir á þremur stöðum (í júní 1952),
á Tréseyjarrifi í Látralöndum og í Byrgistangavogi og á Langatanga
í Skáleyjum. Á öllum þessum stöðum fundust rákimar niðri í fjöru.
Örlítið sér á hinn rákaða flöt fyrir möl og leðju, sem hylur klöppina,
svo að ég varð að moka ofan af honum til að ákveða stefnu rákanna,
sem eru smágervar, en skarpar rispur. Stefnan — milli N 13° A og
N 48° A — sýnir, að jöklar hafa gengið þarna yfir ofan af Barða-
strönd, en þó skáhallt út til hafs, eins og meginjökull Breiðafjarðar
hafi sveigt þá til vesturs.
Hálendið, sem að Breiðafirði liggur á þrjá vegu er alls staðar mjótt
frá núverandi lóglendi eða ströndu til vatnaskila, hvergi breiðara en
um 15 km. En vatnaskilin eru yfirleitt svo há, að þau hljóta að hafa
bægt ísstraumnum, bæði suðaustan af Miðhálendi og norðan af Vest-
fjörðum, frá Breiðafirði. Til þess að mynda skriðjökul, er gengi út
Breiðafjörð, urðu því að nægja þær snjófyrningar, sem fjallendið
innan vatnaskila gat lagt fram, að viðbættum fyrningum af láglendi
og á firðinum sjálfum — ef snælínan var þá nógu lág, til að einnig
þar safnaðist snjór. Af þessum ástæðum mætti ætla, að á síðasta
jökulskeiði hefðu jöklar náð litið eða ekkert út til Breiðafjarðareyja
og þar hefði jafnvel verið allstórt autt láglendi, ekki sízt þar sem full-
víst má telja, að sjávarborð hafi legið allmiklu lægra en nú, meðan
jöklar voru mestir. Stefna jökulráka á þeim stöðum, sem að framan
getur, sannar þó, að jökull gekk langt út á Breiðfjörð, sennilega út
yfir yztu eyjar. En það hendir aftur til, að snælína hafi legið mjög
lágt á síðasta jökulskeiði.
Melrakkaslétta.
Á Melrakkasléttu stefna jökulrákir alls staðar þar, sem ég hef at-
hugað þær (í júlí 1946) þvert út af ströndinni. Athugunarstaðir og
stefnan er hvort tveggja sýnt á 5. mynd og skal ekki lýst nónar. En
stefnan á austurströndinni (hjá Hólsvatni og Raufarhöfn) og víða
á vesturströndinni sýnir, að ísaskil hafa legið út eftir miðjum skag-
anum. Jökullinn, sem síðastur þakti þennan skaga, hefur því ekki að
ráði ýtzt út á hann ofan frá meginjökulbreiðu landsins, heldur mynd-
azt af snjófyrningum á sjálfri Melrakkasléttu. Nú er Sléttuheiði á
miðjum skaganum, þar sem ísaskilin hafa legið, aðeins um 100 m há