Náttúrufræðingurinn - 1955, Síða 86

192
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
eru víðast hvar hrundir og liggja eins og lausagrjótsbelti úr blágrýti
um urðina, sem annars er öll úr ljósgrýti (mynd 2). Á nokkrum
stöðum standa samt leifar af göngunum uppi (mynd 3) og stefna
í sömu átt og hrundu gangarnir.
Gangar þessir sýna berlega, að Loðmundarskriður eru ekki hraun-
straumur runninn eftir lok jökultímans. Ef Þorvaldur Thoroddsen
hefði veitt göngum þessum eftirtekt, þegar hann ferðaðist um Loð-
mundarfjörð fyrir 60 árum síðan, mundi hugmyndinni um líparít-
gosið í Loðmundarfirði aldrei hafa skotið upp í jarðfræðibókmenntum
vorum.
Eru gangarnir þá samræmanlegir kenningu Hawkes um að Loð-
mundarskriður séu til orðnar við skriðuföll á jökla? Þeirri spurningu
er hægt að svara bæði játandi og neitandi í senn. Hér að framan
var sýnt fram á, að gangarnir væru ekki aðfluttir í skriðuföllum,
heldur lægju á sinum stað með rætur í föstu bergi. Að sjálfsögðu
getur nokkuð af aðfluttu lausagrjóti legið umhverfis þá, en tæplega
stæðu þeir upp úr þykkum skriðum. Hvað sem öllum skriðuföllum
líður, þá hefir Skúmhattardalur og fleiri dalhvilftir þarna i fjöll-
unum grafizt á jökultímanum, og bergið úr þeim flutzt burt með
skriðjöklum. Mestur hluti þessa útmoksturs berst á haf út, en sumt
verður eftir þegar jökullinn þiðnar. Efalaust er mikið af slíku efni
í Loðmundarskriðum, en ekki er víst að öll kurl séu þar með komin
til grafar.
Stórgrýttni jökulurða fer meðal annars eftir því, hve langa leið
grjótið hefir borizt með jöklinum, ennfremur veldur bergtegundin
þar miklu um. Blágrýtið okkar er oft og einatt smásprungið og
stundum frauðkennt eða soðið í sundur vegna jarðhita. Jökulurðin
á blágrýtissvæðunum verður þess vegna oftast nær rík að leir, sandi
og möl, en ekki ýkja stórgrýtt. Á granítsvæðunum í Skandinavíu
eru stórgrýttar jökulurðir aftur á móti venjulegt fyrirbæri. Svo að
dæmi séu nefnd, eru til graníturðir í Mið-Svíþjóð, sem eru stórgrýttari
en Loðmundarskriður. Bergið í stórgrýtinu er þá að jafnaði sams
konar og í föstu bergi umhverfis, og hafa björgin flutzt skamma
leið með isnum. Stundum hafa björgin aðeins losnað frá fasta berginu
og ekizt til nokkra cm, en oftast nær hafa þau hrúgazt upp í hóla
með dældum á milli. Á þessum slóðum eru engin fjöll og víðast
hvar lítið um mishæðir, svo að ekki er skriðuhlaupum til að dreifa.
Svo að vikið sé aftur að Loðmundarskriðum, þá virðist ekki úti-
lokað, að staðbundin jökulurð eða frostlyfting stórgrýtis eigi sinn