Náttúrufræðingurinn - 1958, Síða 4

146
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Úr landkönnunarsögu
Björn Gunnlaugsson fann ekki Langasjó á landmælingaferðum
sínum 1831—1843 og mun engar spurnir hafa af honum haft, því
að á Uppdrætti íslands (1844), sem gerður var eftir þeim mæling-
um, er ekkert stöðuvatn sýnt nálægt Vatnajökli milli Skaftár og
Tungnár, en upptök beggja ánna og Hverfisfljóts að auki teiknuð
fast livert við annað úr suðvesturhorni jökulsins. Um þetta hefur
Björn bersýnilega ekki haft við annað að styðjast en það, sem
þá var haft fyrir satt í næstu sveitum, að Jressar ár ættu allar sömu
upptök. Sveinn Pálsson (1945, bls. 470) gerir svo grein fyrir þess-
ari skoðun:
„Hverfisfljót, Skal'tá og Tungná eru mikil jökulvötn, sem full-
yrt er, að eigi öll sameiginleg upptök í Skaftárjökli, en engar eru
heimildir fyrir því utan frásögn þessi: Einu sinni strauk óbóta-
maður úr Norðurlandi, og sakir ókunnugleika hætti hann sér
þvert yfir hinar miklu sandauðnir vestan Klofajökuls. Vegna ill-
viðris og þoku villtist liann, en rakst þó loks á jökuljaðarinn og
fylgdi honum stöðugt á vinstri hönd, unz hann kom þar að, sem
mikil og ófær elfur brauzt undan jöklinum. Fylgdi liann nú ánni
um hríð, unz hún greindist í þrjár kvíslar hjá kletti einum, virtist
lionum ein falla í SA, og er talið, að það sé Hverfisfljót. Önnur
féll í SV og mundi vera Skaftá. Hin þriðja féll í V, og á það að
vera Tungná. Yfir hana á maðurinn að hafa komizt á steinboga.
Síðan fylgdi hann miðkvíslinni án þess að vita, hvar hann fór og
fannst loks af fjárleitarmönnum nokkrum á Búlandsheiði upp af
Skaftártungunni, aðfram kominn af hungri og klæðleysi (því að
föt sín varð hann að binda um fætur sér sakir skóleysis til þess að
geta gengið). Ég tek enga ábyrgð á sannleiksgildi þessarar sögu,
sem gæti þó verið sönn.“ (Þýðing Jóns Eyþórssonar úr dönsku.)
Naumast er þörf annarra athugasemda við þessa sögu en þeirra,
sem Sveinn Pálsson gerir sjálfur og hér voru til færðar. Þess má þó
geta, að á Tungná hefur nú fundizt steinbogi, sem Sveinn vissi
ekkert um, en gæti verið sá, sem norðlendingurinn gekk yfir ána.
Hann er rétt ofan við buginn, þar sem Tungná sveigir austur að
jöklinum framan við Jökulgrindur, aðeins 3 km ofan við skála
Jöklarannsóknafélags íslands í Tungnárbotnum fremri. Boginn
er þykk og heilleg helluhraunsspöng, slétt að ofan og væri nægi-
lega breið fyrir jeppabíl, en brekkan upp frá ánni að austan er