Náttúrufræðingurinn - 1958, Page 14

156
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
fjalla um ly2 km suður frá mynni Fagrafjarðar, og mun hann
einnig vera innskot.
Móbergið, sem er nær einráð bergtegund í fjöllunum við Langa-
sjó, er yfirleitt smágert (túff fremur en breksía) og með litlum
tilbrigðum. Lagskiptingar eftir molastærð gætir fremur lítið og
sums staðar alls ekki.
Uppi á hálsinum milli Tungnárbotna og Langasjóar inn við
jökul er móbergið á köflum hvítyrjótt af smáum, en þéttum holu-
fyllingum úr kalkspati. Slíkt berg er silfurgrátt til að sjá, og hinn
ljósi litur þess stingur í stúf við hið venjulega, brúnleita móberg.
Hvítyrjótt móberg er allalgengt um norðurhluta Tungnáröræfa
(t. d. í Ljósufjöllum, sem draga nafn af því, en til dæmis um slíkt
berg við alfaraveg má nefna múlann Silfurberg, sem skagar fram
undan Ingólfsfjalli gegnt Kögunarhól.
Allir þeir, sem eitthvað hafa fjallað um móbergsmyndun íslands
á síðustu áratugum, eru nú á einu máli um það, að berggrunnur
móbergssvæðanna sé til orðinn á ísöld, og flestir, að móbergið sjálft
sé að mestu leyti eða eingöngu myndað á jökulskeiði, í eða undir
jökli (Peacock 1926, Noe-Nygaard 1940, Guðm. Kj. 1943 og 1956,
Bemmelen & Rutten 1956). Þó hefur próf. Trausti Einarsson (1946)
leitt rök að því, að móbergið hafi allt eins getað orðið til á íslausu
landi. En ég tel fleiri og veigameiri rök hníga að hinni skoðuninni:
að snerting heitra, ókristallaðra gosefnanna við vatn eða ís valdi
því — og sé jafnvel skilyrði fyrir því — að úr þeim verði móberg.
Bergið á hinum eiginlegu móbergssvæðum er eflaust frá síðari
hluta ísaldarinnar og vart eldra en frá síðasta og næstsíðasta jökul-
skeiði hennar. Til svo ungs aldurs bendir margt, sem of langt yrði
upp að telja. Þó skal þess getið, að hvar sem ég hef prófað stefnu
segulsviðsins í blágrýtisívafi móbergsins á Tungnáröræfum, hefur
hún reynzt „rétt“, þ. e. í samræmi við núverandi segulskaut jarð-
arinnar. Svo er t. d. um áðurnefnt bólstraberg í Grænafjallgarði
og innskotslag í Sveinstindi. Aftur á móti er þessi stefna „öfug“
víða í hinum fornlegri ísaldarmyndunum, sem koma í ljós beggja
vegna móbergssvæðisins, t. d. austur á Síðu og úti í Hreppum.
Fjöllótt er við Langasjó, og þar eins og annars staðar á Tungn-
áröræfum eru nær öll fjöllin mjög ílöng í stefnu frá norðaustri
til suðvesturs. Breitt fjalllendi með þessu einkenni skilur þróna,
sem Langisjór liggur í, frá þeirri, sem Tungná rennur eftir. Það