Náttúrufræðingurinn - 1958, Side 18

160
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Þessi skoðun virðist þó hafa heldur litla stoð í því, sem gerzt
hefur í sambandi við sprungumyndanir á þessu móbergssvæði á
síðustu árþúsundum, og á ég þar við Lakasprunguna, Eldgjá, ung-
legu gígaröðina í Veiðivötnum, Heljargjá o. fl. Ekkert verulegt
misgengi hefur orðið um þessar sprungur — nema helzt Heljargjá,
og er það þar þó aðeins með þeim hætti, að „gjáin“ sjálf er sigin
landræma, allt að Í000 m breið, milli lóðréttra brotsára í lirauni
og móbergi. Eldgjá er einnig víð á köflum, um 600 m og mjög
djúp. Tel ég ekki ósennilegt, að sum sund og geilar milli fjall-
garða, sérstaklega hin langa og beina geil eftir Fögrufjöllum, séu
hliðstæðar myndanir við þessar gjár. Munurinn kynni að liggja í
því, að gjárnar eru vngri og til orðnar undir berum himni, en
móbergsgeilarnar eldri og myndaðar í ísaldarjökli.
Önnur skoðun á myndun móbergslandslags er sú, að fjöllin hafi
hlaðizt upp í eldgosum eins og hver önnur eldfjöll, en þó raunar
að meira eða minna leyti á kafi í jökli eða leysingarvatni úr jökli,
og hafi þau fengið lögun sína af að mótast í geil á milli ísveggja,
sem héldu að á allar hliðar, meðan á upphleðslunni stóð. Við skul-
um kalla þetta upphleðslukenninguna. Þessa skoðun lét ég fyrst í
ljós sem sennilegasta tilgátu um landslagsmyndun á móbergssvæð-
inu í vestanverðri Árnessýslu (Guðm. Kj. 1943 bls. 115—118).
Kanadískur jarðfræðingur að nafni W. H. Mathews (1947, 1952)
skýrði síðar á mjög svipaðan hátt myndun nokkurra fjalla af sér-
stakri gerð (svon. tuyas) í British Columbia, N.-Am. Enn fremur
getur hann þess til, að líkt muni standa á hér á íslandi um fjöll af
svipaðri gerð, sem hann hefur ekki séð, en lesið um eftir Nielsen
og Noe-Nygaard, og nefnir til dæmis fjöll í Ódáðahrauni: Búr-
fell, Bláfjall, Sellandafjall og Herðubreið.
Enn síðar, sumarið 1950, rannsökuðu hollenzku jarðfræðingarn-
ir R. V. van Bemmelen og M. G. Rutten móbergssvæðið á Norður-
landi og komust þar í öllum aðalatriðum að sömu niðurstöðu og
ég hafði komizt að í Árnessýslu (Bemmelen & Rutten 1955).
Hvorki Mathews né Hollendingarnir virðast liafa haft nokkurn
pata af niðurstöðum rannsókna minna í Árnessýslu, enda höfðu
þær aðeins verið birtar á íslenzku (1. cit.); og ekki er að sjá, að þeim
Bemmelen og Rutten hafi heldur verið kunnugt um niðurstöður
Mathews í Kanada. Hafa því þrír aðiljar óháðir hver öðrum
skýrt á sama hátt uppruna sérstakrar fjallgerðar, sem þeir hafa
rannsakað hver á sínu svæði.