Náttúrufræðingurinn - 1969, Síða 40

144
NÁTTÚRUFRÆÐ1 NGU RI N N
iðrakvefssýkla aí: ættkvíslinni Salmonella. Þessum flokki tilheyrir
einnig blóðsóttarsýkillinn, Shigella dysent.eriae. Þá er og af þessum
llokki tiltölulega meinlaus tegund, mjög algeng, sem nelnist Esch-
erichia coli, það eru hinir svokölluðu ristilgerlar eða saurgerlar, og
liafa þeir alveg sérstaka þýðingu í sambandi við heilbrigðislegt
eftirlit með matvælum og vatni.
Iðrasýklar berast auðveldlega með vatni og er leiðin þessi: Saur-
indi manna eða blóðheitra dýra berast beint í vatnið, eða þau
berast fyrst í jarðveginn og þaðan í vatnið. Með vatninu lierast
sýklarnir, annað hvort beint ofan í manninn, ef hann drekkur
vatnið, annað hvort viljandi við þorsta, eða óviljandi í baði eða
sundlaug, eða þeir berast fyrst með vatninu í matvæli og með þeim
niður í maga mannsins. Smitunin fer alltaf fram í gegnum munninn.
Sýklarnir berast niður í þarmana, aukast þar og margfaldast og valda
sýkingu, taugaveiki, iðrakvefi, blóðsótt o. s. frv. eftir því liver teg-
undin er. Maður eða dýr, sem sýkist þannig, skilar frá sér ógrynnum
af viðkomandi sýklum með saurnum. Og ekki nóg með það, heldur
kemur það stundum lyrir að maðurinn eða dýrið skilar frá sér
viðkomandi sýklum í saurnum í langan tíma eftir að sjúklingnum
er batnað. Kallast slíkir einstaklingar smitberar og stafar af þeim
mikil hætta. Það getur tekið iðrasýklana mjög langan tíma að
berast frá sjúklingi í annan einstakling. Geta þeir lifað svo mán-
uðum eða jafnvel svo árurn skiftir í jarðvegi og sorpi, og einnig í
matvælum. En þeir geta líka komizt þessa leið á mjög stuttum
tíma, t. d. frá óþvegnum höndum sjúklings eða smitbera beint í
mat, sem verið er að framreiða.
Iðrasýklarnir þola ekki suðu og ekki heldur gerilsneyðingu eða
pastörliitun. Þeir finnast ]aví ekki í hitaveituvatni meðan það er
heitara en 60—70 stig, en geta auðvitað lifað í því við lægri liitastig,
ef þeir berast þá í vatnið. Þegar grunur leikur á, að vatn sé mengað
iðrasýklum, s. s. í vatnsflóðum, eða þegar vatnsleiðslur rofna, þá
er hyggilegast að sjóða vatnið áður en það er notað til drykkjar eða
til meðhöndlunar á matvælum.
Einn illræmdasti sýkillinn, sem fyrir kemur í vatni, er kóleru-
sýkillinn, en hann er venjulega kenndur \ið Asíu, þar sem hann er
algengastur. Þar sem sýkill þessi kernur ekki fyrir hér á landi, þurf-
um við ekki að geta hans hér nánar. Nokkrir fleiri sýklar geta
borizt með vatni, s. s. tegundir af Leptospira, sem t. d. orsaka Weils-