Náttúrufræðingurinn - 1976, Qupperneq 67

N ÁTT Ú RU F RÆÐINGURINN
169
Kenningar um stœrð árganga með hliðsjón af Mývatni
Eins og frá er sagt hér að ofan og skýrt kemur fram á 2. mynd
eru miklar sveiflur í veiði Mývatns. Þetta fyrirbrigði er alþekkt
úr fiskivötnum erlendis.
Norðmaðurinn Johan Hjort mun vera fyrsti fiskifræðingurinn,
sem setti þetta í samband við mismunandi sterka árganga. Gerði
hann þessa uppgötvun í sambandi við rannsóknir á síldarstofnum
skömmu eftir síðustu aldamót, og hafa fiskifræðingar síðan velt
þessu vandamáli fyrir sér og reynt að brjóta til mergjar þær for-
sendur, sem liggja að baki hinum misstóru árgöngum. Smám sam-
an hefur myndin skýrzt, þó að engin einhlít skýring hafi fundizt
enda sennilegra, að fleiri orsakir hver um sig eða í sameiningu
kunni að liggja að baki. Meginaðferðin er að fylgja stolninum um
lengri tíma, mæla stærð og vaxtarhraða. Þau ár, sem breytinga
verður vart, eru hugsanlegar orsakir kannaðar nánar. Verður þá
að hafa í huga, að breytingarnar hafa átt sér stað nokkrum árum
áður en breytinganna verður vart í veiðinni.
Til þess að gera sér grein fyrir orsökum sveiflanna, verður fyrst
vikið að því hvenær á æviskeiði stofnsins (frá hrygningu til kyn-
þroska) honum er mesta hætta búin og á hvern hátt. Það er alkunna
úr ríki náttúrunnar, að fyrstu vikur í lífi einstaklinga hverrar teg-
undar sem er, eru erfiðastar. Hættan er meiri fyrir lítinn fisk en
stóran að lenda í maganum á öðrum stærri. Allir fiskar geta nefni-
lega verið ránfiskar og nýklakin seiði eru étin af svo til öllum
öðrum fiskum, einnig sömu tegundar. Meginreglan er, að hættan
við að farast minnkar í réttu hlutfalli við stærðina. Þetta gildir
jafnt, hvort sent um er að ræða að vera étinn eða deyja af völdum
næringarskorts eða sjúkdóma. Stærri fiskur hefur nefnilega mögu-
leika á að notfæra sér fleiri fæðutegundir en minni fiskur. Fiskum,
sent vegna næringarskorts eru veikburða, er einnig hættara við
sjúkdómum, og fiskur, sem vegna næringarskorts og/eða sjúkdóms
er veikburða, hefur minni möguleika á að forðast að vera étinn
af öðrum stærri.
Af þessu dæmi er augljóst, að margir samverkandi þættir geta
stuðlað að minnkandi stolnstærð.
Svárdson og Nilsson (1964), sent þessi samantekt byggir á, skipta
forsendum, sent geta stuðlað að góðum árgöngum í tvo meginþætti,