Náttúrufræðingurinn - 1976, Side 86

188
NÁT T ÚRUF RÆÐINGURINN
Þær finnast ekki fyrr en 1926 en þar sem þær eru var áður gróin vin
suðvestur í hraunið og nefndist Laufrönd. Tjarnirnar hurfu um og
eftir 1940 að mestu eða öllu leyti en höfðu myndast aftur 1944 og
hef ég hvergi séð annars getið en þær hafi verið þarna síðan, en vatns-
borð þeirra er nokkuð breytilegt.
Áður rann stundum kvísl úr Jökulsá í Lindaá þannig að hún varð
bæði jökullituð og mikil og spillti gróðrinum með ánni, en það hef-
ur þó sjaldan gerst hin síðari ár, enda hefur nú verið hlaðið fyrir
þennan anga Jökulsár. Þó tókst Jökulsá að rjúfa skarð í fyrirhleðsl-
una síðastliðið sumar og rann nokkurt jökulvatn í Lindaá um tíma,
en ég hef aldrei séð Lindaána í þeim ham.
Herðubreið er 1682 m hár móbergsstapi á Mývatnsöræfum með
snarbröttum hlíðum frá fjallsrótum, sem eru í 520—680 m hæð, upp
í 11—1200 m hæð; þá tekur við 2—300 m hátt hamrabelti nærri
óslitið hringinn í kringum fjallið, hæst að sunnanverðu en lægst að
norðvestan; uppi á fjallinu er svo hraunbreiða, sem sorfin er og
veðruð í stórgrýtisurð og hallar þar jafnt í fyrstu en vaxandi og síð-
asta brekkan er snarbrött norðurhlíð myndarlegs gígs sem er j^arna
efst og syðst á fjallinu og myndar norðurveggur gígsins hátind fjalls-
ins.
Talið er að Herðubreið sé mynduð í gosi sem byrjað hefur undir
jökli og brætt geil upp í gegnum jökulinn (Guðmundur Kjartansson,
1956). Smám saman liafa laus gosefni hlaðist upp í geilinni og ís-
veggir hennar haldið að meðan á upphleðslunni stóð. Loks hefur
gígurinn náð upp úr leysingarvatninu í geilinni og jafnframt tekið
fyrir myndun lausra gosefna en hraun farið að renna og orðið til
hraunhella efst á stapanum. Lausu gosefnin í neðri hluta stapans
liafa með tímanum límst saman og orðið að móbergi og þegar jök-
ullinn bráðnaði stóð stapinn eftir með sínum snarbröttu skriðu-
runnu hlíðum og þverhníptu móbergshömrum jafnlangt upp og
jökullinn náði, en þar fyrir ofan með hraunbungu og gíg á hvirfl-
inum.
Grafarlönd eystri eru nokkrum kílómetrum norðar en Herðu-
breiðarlindir og liggja 10—20 m lægra. Þau eru umhverfis upptök
Grafarlandaár, sem kemur þar upp undan hrauni í mörgum smá-
lindum eins og Lindaá, og meðfram ánni mestallri. Gróðurinn er
ekki eins fjölskrúðugur og gróskulegur og í Lindunum, en gulvíði-
kjarrið hér gefur þó gulvíðinum þar lítið eftir. Grafarlandaá er vatns-