Náttúrufræðingurinn - 1989, Qupperneq 12

1985 hefur svo verið unnið að fram-
haldi flugsegulmælinganna og heildar-
útgáfu niðurstaðna Þorbjörns á einu
kortblaði sem og á tölvudiskum,
þannig að þær nýtist enn betur en áð-
ur. Önnur útgáfa Móðatækisins var
þróuð til borholumælinga, og eitt er
ennþá í notkun í Leirvogi, en ekki
rættust vonir sem bundnar voru við að
setja tækið á alþjóðlegan markað.
Þorbjörn fylgdist eins og aðrir ís-
lenskir jarðvísindamenn með fram-
vindu Heimaeyjargossins 1973 af
áhuga og gerði á því ýmsar vísindaleg-
ar athuganir, en lét ekki þar við sitja
heldur varð fljótlega einn helsti tals-
maður og skipuleggjandi þess að ráð-
ist var til atlögu við hraunrennslið
með sjódælingu. Varð þar um mjög
umfangsmiklar aðgerðir að ræða, sem
vöktu heimsathygli og er álit þeirra
sem best þekkja til, að þær hafi bægt
frá miklum skemmdum á mannvirkj-
um í bænum. Eftir að gosinu lauk tók
hann mjög virkan þátt í uppbyggingu
hraunhitaveitu fyrir Vestmannaeyja-
bæ, sem ekki hefur síður vakið athygli
þar eð tilraunir ýmissa aðila í öðrum
löndum til þess að vinna varmaorku
úr heitu en þurru bergi hafa gengið
heldur brösuglega þrátt fyrir mikil
fjárútlát. Síðan yfirfærði hann reynsl-
una af hraunkælingunni aftur yfir á
hið vísindalega svið, í ritsmíðum um
kólnun hraunkviku undir vatni al-
mennt.
í tengslum við flugsegulmælingarn-
ar smíðaði Þorbjörn ný tæki til sjálf-
virkrar staðsetningar og stýringar á
flugvélinni, og fór þá ekki alltaf
troðnar slóðir. Um 1973 kynntist hann
tækni til staðsetningar með hjálp
sendinga frá gervihnöttum, og var
slíkt tæki smíðað við Raunvísinda-
stofnun Háskólans undir hans stjórn.
Nýttist það meðal annars til jökla-
rannsókna, sem þá voru hafnar við
stofnunina. Allar þessar rannsóknir
voru styrktar rausnarlega af vini Þor-
björns og stofnunarinnar, Eggert V.
Briem, og sömuleiðis rannsóknir á
eðlisfræði þéttefnis sem byrjað var á
við Eðlisfræðistofu Raunvísindastofn-
unar um 1975.
Eftir að Þorbjörn hætti sem for-
stöðumaður Eðlisfræðistofu R.H.
1975, dró hann sig einnig smátt og
smátt í hlé frá öðrum stjórnunarstörf-
um, og getur verið að hann hafi þá
verið farinn að kenna krankleika.
Hann varð þó fyrsti formaður Eðlis-
fræðifélags Islands 1977-79 og stýrði
gerð umfangsmikillar skýrslu um
rannsóknir í verkfræði og raunvísind-
um, sem út kom á vegum Rannsókna-
ráðs ríkisins 1981. Hann lauk flug-
segulmælingum sínum 1980 sem fyrr
var lýst, og man ég að honum var
sýnilega mjög létt þegar síðasta kort-
blaðið kom loks á þrykk 1985. Síðustu
ár sín sem prófessor vann hann eink-
um að rannsóknum á því hvernig
vetniskjarnar í ýmsum vökvum verða
fyrir seguláhrifum þegar vökvinn
streymir nálægt yfirborði segulmagn-
aðra efna.
Þorbjörn fékk lausn frá embætti
sínu snemma árs 1984, en stuttu áður
varð hann fyrir alvarlegu hjartaáfalli.
Hann náði sér allvel eftir það, og kom
oft í heimsókn á Raunvísindastofnun
til þess að fylgjast með nýjungum í
starfi stofnunarinnar og í fræðiritum.
Var jafnan mikill fengur að fá hann til
skrafs um yfirstandandi verkefni, þar
sem hann miðlaði óspart af reynslu
sinni og þekkingu.
A sjötugsafmæli Þorbjörns 1987
heiðruðu samstarfsmenn hans hann
með útgáfu mikillar bókar, „í hlutar-
ins eðli“, þar sem eru greinar um ýmis
rannsóknasvið í eðlis- og jarðeðlis-
fræði og þróun þeirra hérlendis. Þar
er og skrá yfir vísindalegar ritsmíðar