Náttúrufræðingurinn - 1989, Síða 33

anna er einnig dreift af dýrum sem
sækja fæðu sína í aldin viðkomandi
plantna. Eins og minnst var á að ofan,
eru flest ef ekki öll regnskógatré með
svepprætur, þ.e. þau Iifa í sambýli við
svepp sem sér að mestu leyti um upp-
töku vatns og næringarefna en fær í
staðinn kolvetni, sem eru afurðir ljós-
tillífunar plöntunnar. Meira að segja á
einstökum blöðum blómplantna lifir
fjölskrúðugt samfélag fléttna, þörunga
og annarra smásærra lífvera.
Hitabeltisskógar eru einstakir að
því leyti að í þeim gætir nær engra árs-
tíðaskipta. Á flestum öðrum svæðum
á þurrlendi jarðar breytist veðurfar yf-
ir árið. Sumar og vetur skiptast á eða
regntími og þurrkatími. Oftast þrosk-
ast fræ plantna í lok vaxtartímans
(sumarsins eða regntímans) en þá er
ekki besti tíminn til spírunar. Meðal
blómplantna utan hitabeltistegunda er
það regla, með örfáum undantekning-
um, að fræ spíra ekki strax heldur
liggja mislangan tíma í dvala. Mörg
geta geymst mjög lengi í jarðvegi og
haldið spírunarhæfninni í nokkra tugi
eða jafnvel hundruð ára. Fræ hitabelt-
istrjáa spíra hins vegar yfirleitt strax
og þau eru flest ákaflega skammlíf,
enda ekkert á því að græða að bíða
með að spíra. Sem dæmi má nefna
rannsóknir Ng (1983) á langlífi fræja
355 tegunda trjáa frá Malasíu. Hann
kom fræjunum fyrir í jarðvegi og taldi
kímplöntur eftir því sem þær birtust.
Um helmingur fræjanna hafði spírað
eftir aðeins 6 vikur og nær allar eftir
hálft ár. Aðrar athuganir í regnskóg-
um hafa sýnt að fræforði trjáa í órösk-
uðum jarðvegi er oftast enginn.
Kímplöntur hefja lífið í rökkrinu á
skógarbotninum. Fræ trjánna eru flest
fremur stór með mikilli fræhvítu en
hún er næringarforði kímplöntunnar
og nýtist henni til vaxtar fyrst eftir
spírun. Þegar fræhvítan er uppurin
verður kímplantan að sjá um sig sjálf
og þessar litlu plöntur vaxa ákaflega
hægt, sum árin líklega því sem næst
ekkert. Sem dæmi um hve vöxturinn
er hægur má nefna mælingar sem
gerðar voru í Malasíu á 21 kímplöntu
af tegundinni Parashorea tomentella
sem er tré af ættinni Dipterocarpa-
ceae. Árið 1961 var meðalhæð plantn-
anna 23 cm, árið 1965 32 cm og 42,4
cm árið 1970 (Whitmore 1984).
Meðalhækkunin var því aðeins um 2
cm/ári. Yfirgnæfandi meirihluti
plantnanna deyr á þessu stigi. Ein-
staka eru heppnar: í næsta nágrenni
deyr stórt tré. Fall þess rífur með sér
önnur tré sem eru í sömu klifur-
plöntuflækjunni eða lenda fyrir boln-
um. Rjóður myndast og sólargeislar
ná að skína niður í svörðinn. Þájaka
smáplönturnar við sér og kapphlaup
hefst um hver þeirra nær að fylla
plássið. Trén teygja sig smám saman
upp í laufþakið og nokkrar tegundir,
t.d. dipterokarpar, vaxa að lokum
upp úr því. Mörg trjánna bera tvær
gerðir laufblaða. Ungar plöntur undir
laufþykkninu mynda ungblöð eða
skuggablöð, en eftir að króna trésins
hefur náð að breiða úr sér í betra ljósi
ofarlega í laufþakinu, myndast sólar-
blöð sem að stærð, þykkt og lögun eru
ólík skuggablöðunum.
Auðröskuð vistkerfi
Fyrr var minnst á, að áður töldu
menn regnskóga ævaforna og litu á þá
sem mjög stöðug vistkerfi. Nú bendir
hins vegar margt til þess að hin flókn-
ustu samfélög lífvera séu þvert á móti
mjög óstöðug og er þá átt við að lítið
megi útaf bregða til þess að veruleg
röskun hljótist af. Þar sem samskipti
ólíkra lífvera eru svo margþætt, er lík-
legt að útrýming einnar tegundar leiði
af sér meiri keðjuverkanir en í ýmsum
öðrum samfélögum (Gilbert 1980).
27